1 lipca 2017 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 grudnia 2016 r. w sprawie szczegółowego sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów (DzU 2017, poz. 19), określające warunki, w których wymóg ten uważa się za spełniony. Rozporządzenie to przede wszystkim wprowadza obowiązek i ustala sposób selektywnego zbierania: papieru, szkła, metali, tworzyw sztucznych oraz odpadów ulegających biodegradacji, ze szczególnym uwzględnieniem bioodpadów.

Wspomniane rozporządzenie jest aktem wykonawczym do ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach – tekst ujednolicony (DzU z 2016 r., poz. 250, 1020, 1250 i 1920). Jest też niejako brakującym ogniwem do nowelizacji ww. aktu z roku 2011, w której wprowadzono tzw. nowy system gospodarki odpadami komunalnymi, w tym obowiązki gmin dotyczące:

• wymaganych poziomów recyklingu i przygotowania do ponownego użycia (co najmniej 50% wagowo do 31 grudnia 2020 r.) wybranych frakcji odpadów komunalnych (papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła);
• ograniczania masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania.

Mimo wprowadzenia wymogów związanych z selektywną zbiórką, wcześniej pozostawiono dowolność w zakresie sposobu jej prowadzenia. Ponadto jednoznacznie nie wskazano na obowiązek selektywnego zbierania frakcji bioodpadów. W art. 3, ustęp 2, pkt. 5 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach zapisano jedynie, że:
Gminy ustanawiają selektywne zbieranie odpadów komunalnych, obejmujące co najmniej następujące frakcje odpadów: papier, metal, tworzywo sztuczne, szkło, opakowania wielomateriałowe oraz odpady komunalne ulegające biodegradacji (w tym odpady opakowaniowe ulegające biodegradacji).
Obecnie, wraz z nowym rozporządzeniem, sytuacja ulegnie zmianie.

Uwarunkowania selektywnej zbiórki

Nowe rozporządzenie, obowiązujące od 1 lipca br., określa szczegółowy sposób selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów oraz warunki, w których wymóg ten uważa się za spełniony. Przede wszystkim wprowadza wymóg i ustala sposób selektywnego zbierania: papieru, szkła, metali, tworzyw sztucznych oraz odpadów ulegających biodegradacji (ze szczególnym uwzględnieniem bioodpadów).
Odpady zbiera się w pojemnikach lub w workach (w miejscu wytwarzania). Szczegółowy sposób oznaczeń kolorystycznych i wymagany opis pojemników/worków dla poszczególnych frakcji odpadów przedstawia tabela 1.

Rozporządzenie dopuszcza odstępstwo w kolorze pojemników, w przypadku gdy miałoby to wpływ na walory estetyczne przestrzeni publicznej, w szczególności w miejscach o znaczeniu historycznym lub przyrodniczym. Pojemniki mogą być wówczas pokryte odpowiednim kolorem tylko w części, ale nie mniejszej niż 30% zewnętrznej, całkowitej powierzchni pojemnika oraz w sposób widoczny dla osób korzystających z pojemników.

Ponadto rozporządzenie określa kryteria, dla których wymóg selektywnego zbierania odpadów uważa się za spełniony. Przesłanką jest spełnienie następujących warunków:

• na terenie gminy prowadzi się selektywne zbieranie odpadów w miejscu ich wytworzenia i na terenach przeznaczonych do użytku publicznego, w sposób przedstawiony w tabeli 1;
• pojemniki oraz worki (zgodnie z tabelą 1) zabezpieczają przed pogorszeniem jakości zbieranej frakcji odpadów dla przyszłych procesów ich przetwarzania.

Przepisy przejściowe

Nowe rozporządzenie wprowadza również przepisy przejściowe, które mają umożliwić stopniową adaptację gmin do nowych wymogów:

• pojemniki niespełniające wymogów rozporządzenia należy dostosować lub zastąpić pojemnikami spełniającymi wymagania do 5 lat od dnia 1 lipca 2017 r;
• pojemniki stosowane przed dniem wejścia w życie rozporządzenia oznacza się napisami przedstawionymi w tabeli 1, w terminie nie dłuższym niż 6 miesięcy od dnia wejścia w życie rozporządzenia;
• umowa na odbieranie lub odbieranie i zagospodarowanie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości (obowiązująca w dniu wejścia w życie rozporządzenia), która określa wymagania w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych w sposób niezgodny z rozporządzeniem, zachowuje ważność na czas, na jaki została zawarta, jednak nie dłuższy niż do dnia 30 czerwca 2021 r.

Przepisy przejściowe dotyczące wymiany pojemników odnoszą się do gmin, które zapewniły zgodną z rozporządzeniem ich liczbę, natomiast nie są one w odpowiednim kolorze i nie mają odpowiedniego napisu. Ponadto należy zwrócić uwagę, że przepisy przejściowe dotyczą tylko zbierania odpadów w pojemnikach (pierwsze dwa punkty), nie odnoszą się natomiast do systemów zbierania w workach.

Oznacza to, że w tych gminach, gdzie prowadzona jest selektywna zbiórka odpadów np. z domów jednorodzinnych systemie workowym, stosowna kolorystyka i oznaczenie będą musiały zostać wprowadzone z dniem 1 lipca 2017 r.

Przepisy przejściowe dotyczą tylko zbierania odpadów w pojemnikach. Oznacza to, że w tych gminach, gdzie prowadzona jest selektywna zbiórka odpadów, np. z domów jednorodzinnych, w systemie workowym, stosowna kolorystyka i oznaczenie będą musiały zostać wprowadzone już z dniem 1 lipca 2017 r.

Implikacje praktyczne

Wydaje się, że nowe rozporządzenie to duży krok do przodu, zmierzający w kierunku uporządkowania systemu gospodarki odpadami komunalnymi, chociaż wprowadzenie go po takim czasie od wejścia w życie nowelizacji ustawy (2011 r.) wywołuje duży niepokój, zwłaszcza dla samorządów, dla których opisane zmiany stanowią kolejną rewolucję i nowe koszty inwestycyjne. Ponadto, przez ostatnie kilka lat samorządy wpracowały własne modele selektywnej zbiórki odpadów, które z lepszym lub gorszym skutkiem zostały zaakceptowane przez mieszkańców. Teraz, w świetle nowych przepisów, proces ten będzie trzeba w znacznym stopniu zaczynać od nowa.
Wątpliwości budzi też uniwersalny charakter wprowadzonych wymagań. Pojawia się pytanie, czy rzeczywiście spełnią one swoją funkcję w różnych rodzajach gmin/związków gmin, mających m.in. zróżnicowaną zabudowę, gęstość zaludnienia czy morfologię odpadów.
Trudno również nie zauważyć, że w nowym rozporządzeniu nadal są pewne luki. Brakuje m.in. zdefiniowania warunków i sposobu zbierania odpadów zmieszanych, czyli wskazania, jak powinny być one oznakowane, jaki kolor pojemnika/worka należy wówczas stosować. Nie zostało też jasno określone, co należy robićz popiołami paleniskowymi oraz jak postępować z odpadami zielonymi (można przyjąć, że zostały one ujęte w pojęciu „odpady biodegradowalne"). Te kwestie będą zatem nadal regulowane na poziomie gminy, w tym w szczególności w tzw. regulaminie utrzymania czystości i porządku w gminie.
Odpady zielone i odpady kuchenne. Zgodnie z wyjaśnieniami wiceministra Mazurka [5], zapis rozporządzenia, według którego selektywnie zbiera się odpady ulegające biodegradacji, ze szczególnym uwzględnieniem bioodpadów, oznacza zbieranie odpadów kuchennych i zielonych. Do gminy należy decyzja, jak odpady będą zbierane w ramach tej frakcji.

Obowiązkiem gminy, na podstawie analizy możliwości przetwarzania odpadów komunalnych, jest określenie, czy będzie zbierała odpady zielone łącznie z odpadami kuchennymi, czy też określi oddzielny sposób ich zbierania w ramach obowiązku selektywnego zbierania odpadów ulegających biodegradacji.

W przypadku podjęcia przez gminę decyzji o oddzielnym zbieraniu odpadów kuchennych i zielonych, odpady kuchenne powstające w sposób ciągły w gospodarstwie domowym (niezależnie od pory roku) należy zbierać w pojemnikach lub workach koloru brązowego z napisem „BIO", natomiast odpady zielone powinny być zbierane w sposób określony w regulaminie utrzymania czystości i porządku w gminie.
Kontrola jakości selektywnej zbiórki. Kolejną dyskusyjną i nadal nie rozwiązaną kwestią pozostaje sposób kontroli i weryfikacji jakości selektywnej zbiórki. Jest to problem istotny, gdyż brak rozwiązań w tym zakresie może spowodować zwiększenie liczby pojemników, bez realnej poprawy jakości prowadzonej zbiórki.

Brakuje wymagań i wytycznych w zakresie bezpośredniej kontroli jakości selektywnej zbiórki w miejscu wytworzenia, które pozwolą ocenić, czy zadeklarowany obowiązek zbierania selektywnego – wiążący się z niższą opłatą za odpady – jest realizowany i czy spełnia się go prawidłowo.

W niektórych gminach podjęto co prawda działania związane z identyfikacją jakości selektywnej zbiórki, wprowadzając kodowanie worków i pojemników (np. z wykorzystaniem kodów „pracownik"), nadal są to jednak przypadki jednostkowe.
Powyższy problem jest bezpośrednio powiązany z aspektami logistycznymi, w tym zwłaszcza gęstością rozmieszczenia i częstotliwością opróżniania pojemników na odpady, oraz prowadzeniem odpowiedniej akcji informacyjno-edukacyjnej. Powszechną przyczyną niewłaściwej segregacji odpadów „u źródła" jest przepełnienie pojemników na daną frakcję odpadów lub niedostatecznie gęste ich rozmieszczenie. Błędy często wynikają również z niedoinformowania i braków w edukacji mieszańców.

Z tego względu mimo dość długiego okresu przejściowego, gminy powinny z odpowiednim wyprzedzeniem podjąć kampanię informacyjną dotyczącą nowego sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów komunalnych i zastanowić się nad nową organizacją systemu.

Jaka jest przyszłość?

Nowe rozporządzenie, mimo niedoskonałości, wydaje się być koniecznym krokiem w kierunku usprawnienia efektywności systemu selektywnego zbierania frakcji surowcowych i frakcji odpadów biodegradowalnych ze strumienia odpadów komunalnych. Dotychczasowe rozwiązania w skali całego systemu się nie sprawdziły, szczególnie w kontekście jakości surowca uzyskiwanego z selektywnej zbiórki. Niemniej jednak brak szczegółowych kryteriów oceny właściwej realizacji obowiązku selektywnej zbiórki sprawia, że nadal rezultaty mogą być dalekie od oczekiwanych. Wydaje się, że brak konkretnych rozwiązań w tym zakresie może spowodować kolejne opóźnienia w realizacji obowiązków związanych z oczekiwanymi poziomami odzysku i recyklingu. Mając na uwadze ostatnie kierunki działań w Unii Europejskiej, w tym związane z realizacją pakietu dotyczącego budowania gospodarki o obiegu zamkniętym (ang. circular economy), należy się spodziewać dalszego podwyższania obowiązkowych dla gmin poziomów odzysku i recyklingu. W zakresie gospodarki odpadami Komisja Europejska zaproponowała bowiem następujące cele:

• ustalić wspólny unijny cel, zakładający do 2030 r. objęcie recyklingiem 65% odpadów komunalnych;
• ustalić wspólny unijny cel, zakładający do 2030 r. objęcie recyklingiem 75% odpadów opakowaniowych;
• ustalić wiążący cel, zakładający ograniczenie ilości wszystkich składowanych odpadów do maksymalnie 10% do 2030 r.

Literatura:
[1] Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: Zamknięcie obiegu – plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym, COM (2015) 614 final, Bruksela, 2.12.2015
[2] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 grudnia 2016 r. w sprawie szczegółowego sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów (DzU z 2017 r., poz. 19)
[3] Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach – tekst ujednolicony (DzU z 2016 r., poz. 250, 1020, 1250 i 1920)
[4] http://prawodlasamorzadu.pl/2017-01-09-skutki-przyjeciastandardow- selektywnej-zbiorki-odpadow-komunalnych [5] http://samorzad.pap.pl/depesze/wiadomosci_centralne/ 173781/Czas-na-reforme--Ministerstwo-wyjasnia-watpliwoscidotyczace- okresu-przejsciowego-tzw--kolorowej-reformy

Autor: Anna Rolewicz-Kalińska