envelope redakcja@polskiinstalator.com.pl home ul. Wąski Jar 9
02-786 Warszawa

Advertisement











50Często dzieje się tak, że strona przegrywa sprawę w sądzie pomimo tego, że ma rację. Powód jest prosty – swoich racji nie udowodniła przed sądem. W konstrukcji procesu cywilnego obowiązuje zasada, zgodnie z którą ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z niego wywodzi skutki prawne.

Oznacza to, że powód składając pozew powinien udowodnić fakty, które świadczą o zasadności powództwa. Jeśli tego w procesie nie udowodni, sąd oddali powództwo w całości lub w nieudowodnionej części. Pozwany natomiast, zaprzeczając powództwu, powinien wykazać, że jest ono nieuzasadnione – nie należy się powodowi w lub należy się, ale w innej wysokości.

Osoba powołująca się na przysługujące jej prawo obowiązana jest to udowodnić, a jeśli tego nie zrobi poniesie ujemne skutki procesowe

W tym celu każda ze stron musi zaoferować sądowi dowody. Sędzia wydający wyrok opiera się bowiem na tym, co strony przedstawią mu w sprawie, co udowodnią a czego nie uda im się wykazać.

Co i jak udowodnić?
Przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. O tym, które fakty są istotne dla rozstrzygnięcia, decyduje przedmiot postępowania w sprawie, a ściślej przepisy mające do niego zastosowanie. Powód przedstawia w pozwie okoliczności, które jego zdaniem określają dochodzone roszczenie, a zarazem odpowiadają normom cywilnoprawnym, w oparciu o które domaga się ochrony prawnej. Jeśli powód chce zapłaty za wykonaną usługę, musi wykazać, że zawarł z pozwanym umowę, wykonał ją i należy mu się za to ustalone wynagrodzenie. Aby to udowodnić, musi skorzystać z odpowiedniego środka dowodowego. O tym jaki środek dowodowy jest odpowiedni decydują każdorazowo okoliczności sprawy – umowa zawarta w formie pisemnej, świadkowie zawarcia umowy, złożenie podpisu na fakturze, ale także zachowanie stron podczas sporu (np. uznanie długu, przyznanie pewnych okoliczności, niezaprzeczenie im).

Katalog dowodów
W kodeksie postępowania cywilnego mamy otwarty katatog dowodów. Dowodem może być zasadniczo wszystko, co może daną okoliczność udowodnić. Ale ustawodawca wyszczególnia pewne dowody i mówi jak je przeprowadzić. 

Aby sąd dopuścił dowód, strona musi złożyć wniosek o jego przeprowadzenie, sąd z urzędu nie ma obowiązku przeprowadzać postępowania dowodowego
 

Wnioski dowodowe mogą być składane ustnie do protokołu oraz pisemnie. Sąd może zobowiązać strony do złożenia wszelkich wniosków dowodowych i zakreślić im termin na ich powołanie. Każdy wniosek dowodowy powinien zawierać dwa elementy: 

  1. – rodzaj dowodu, środek dowodowy (dowód z zeznań świadka, dowód z dokumentu);
  2. – teza dowodowa (fakty i okoliczności podlegające stwierdzeniu przez zgłoszony środek dowodowy).

Np. wnoszę o dopuszczenie dowodu z dokumentu prywatnego tj. umowy z dnia 12.02.2018 r. na okoliczność zawarcia umowy między stronami, zakresu prac, jakie miał wykonać powód, wysokości wynagrodzenia. Sąd rozważając dopuszczenie zawnioskowanego dowodu, powinien ocenić czy zaoferowany przez stronę dowód rozstrzygnie istotne dla sprawy okoliczności, czy te okoliczności nie zostały przyznane przez stronę lub w inny sposób udowodnione oraz czy wniosek nie został złożony w celu spowodowania zwłoki w postępowaniu. Poprzez wydanie postanowienia sąd dopuszcza lub oddala zgłoszony wniosek dowodowy. Jakie zatem możemy w sprawie zgłosić dowody?

Dowód z dokumentu
W postępowaniu mamy dwa rodzaje dokumentów: urzędowe i prywatne.

  • Dokument ma charakter dokumentu urzędowego, jeśli został sporządzony w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania. Tak sporządzony dokument stanowi dowód tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone (np. urząd skarbowy wyda zaświadczenie o wysokości uzyskanego dochodu w danym roku);
  • Dokument prywatny to każdy inny dokument sporządzony w formie pisemnej lub elektronicznej przez dowolną osobę. Tak sporządzony dokument stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Dla zachowania formy pisemnej wystarczy złożenie podpisu pod treścią dokumentu, a dokument elektroniczny musi zostać opatrzony kwalifikowanym podpisem elektronicznym. Aby posłużyć się dokumentem prywatnym przed sądem należy go złożyć przed sądem orzekającym i powołać się na jego treść.

Czy dowód z dokumentu może być zastąpiony innym dowodem?
To zależy, z jakiego powodu została zastrzeżona w ustawie forma pisemna dokonania czynności. Forma pisemna dowodu może być zastrzeżona dla ważności czynności (np. sprzedaż nieruchomości musi być dokonana w formie aktu notarialnego) lub dla celów dowodowych (np. wykazania zawarcia umowy, jej postanowień). Po pierwsze, gdy ustawa lub umowa stron zastrzega formę pisemną dla ważności czynności, dowód ze świadków lub z prze- słuchania stron w sprawie między uczestnikami tej czynności na fakt jej dokonania jest dopuszczalny w wypadku, gdy dokument obejmujący czynność został zagubiony, zniszczony lub zabrany przez osobę trzecią. W tej sytuacji w pierwszej kolejności należy wykazać fakt jego zgubienia etc., a następnie poprzez inne środki dowodowe ustalić czy czynność została dokonana w prawidłowej formie i odtworzyć treść tego dokumentu. Po drugie, jeśli forma pisemna została zastrzeżona dla celów dowodowych, dowód z zeznań świadków czy przesłuchania stron może być dopuszczony tylko w przypadkach określonych w ustawie.

Niezachowanie formy pisemnej nie powoduje nieważności umowy, ale strony, które nie zachowały formy pisemnej przy dokonywaniu tych czynności, w razie sporu sądowego muszą liczyć się z ograniczeniami dowodowymi – nie jest dopuszczalny dowód ze świadków czy przesłuchania stron na fakt dokonania czynności

Jednakże mimo niezachowania formy pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej przewidzianej dla celów dowodowych dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron jest dopuszczalny, jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę, żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą albo fakt dokonania czynności prawnej jest uprawdopodobniony za pomocą dokumentu (np. list, oświadczenie o uznaniu długu).

Dowód z zeznań świadków
W praktyce sądowej jest to najczęściej stosowany środek dowodowy, pomimo jego niedoskonałości. Świadkowie często mają interes w zeznawaniu na korzyść jednej ze stron, nie wszystkie istotne fakty pamiętają. Przeprowadzenie tego dowodu polega na przesłuchaniu świadka przez sąd. Zasadą jest, że każda osoba może być świadkiem w sprawie. Wyjątkiem są osoby osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń, wojskowi i urzędnicy niezwolnieni od zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli „zastrzeżone" lub „poufne" oraz osoby zobowiązane do zachowania tajemnicy Prokuratorii Generalnej, jeżeli ich zeznanie miałoby być połączone z jej naruszeniem, przedstawiciele ustawowi stron oraz osoby, które mogą być przesłuchane w charakterze strony jako organy osoby prawnej lub innej organizacji mającej zdolność sądową, współuczestnicy jednolici. Świadkiem nie może być także mediator co do okoliczności, o których dowiedział się w trakcie mediacji.

Podstawowym obowiązkiem świadka jest konieczność stawienia się na rozprawę wyznaczoną przez sąd (miejsce, czas, strony oraz oznaczenie przedmiotu sprawy, pouczenie o podstawowych prawach i obowiązkach świadka jest określone w wezwaniu). Za nieusprawiedliwione niestawiennictwo na rozprawę sąd nałoży na świadka grzywnę (do 3 tys. zł). W razie ponownego niestawiennictwa sąd może nałożyć na świadka kolejną grzywnę oraz zarządzić przymusowe doprowadzenie na rozprawę. Świadek w ciągu tygodnia od daty doręczenia mu postanowienia skazującego go na grzywnę lub na pierwszym posiedzeniu, na które zostanie wezwany, może usprawiedliwić swe niestawiennictwo. Wówczas sąd zwolni świadka z obowiązku zapłaty grzywny.

Obowiązek stawiennictwa w sądzie wiąże się dla świadka z utrudnieniami – konieczność dojazdu do sądu, wykorzystania dnia wolnego od pracy

Świadkowi przysługuje zwrot kosztów podróży – z miejsca jego zamieszkania do miejsca wykonywania czynności sądowej w wysokości rzeczywiście poniesionych, racjonalnych i celowych kosztów przejazdu własnym samochodem lub innym odpowiednim środkiem transportu. Przysługuje mu także zwrot wynagrodzenia za utratę zarobku w wysokości jego przeciętnego dziennego zarobku lub dochodu. W przypadku świadka pozostającego w stosunku pracy przeciętny dzienny utracony zarobek oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu należnego pracownikowi ekwiwalentu pieniężnego za urlop. Jeżeli świadek z powodu kalectwa lub choroby nie może opuszczać miejsca, w którym przebywa, możliwe jest przesłuchanie tego świadka w miejscu jego pobytu. Możliwe jest także przesłuchanie świadka w drodze pomocy sądowej przez sąd właściwy dla jego miejsca zamieszkania, jeżeli przemawiają za tym względy celo wości lub ekonomii, przy czym decyzja w tym zakresie należy do sądu. Co do zasady przeprowadzenie dowodu w drodze pomocy sądowej nie jest dopuszczalne, jeżeli pomiędzy siedzibą sądu a miejscem zamieszkania lub siedziby świadka jest mniejsza niż 50 km.

Kolejnym obowiązkiem świadka jest złożenie przyrzeczenia (małoletnich poniżej 17 r. ż. i osoby skazane prawomocnym wyrokiem za składanie fałszywych zeznań; za zgodą stron, sąd może zwolnić od złożenia przyrzeczenia) oraz złożenie zeznań zgodnie z prawdą pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań (zagrożenie karą od 6 mies. do 8 lat pozbawienia wolności)

Przed przesłuchaniem świadka uprzedza się go o prawie odmowy zeznań i odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań. Przesłuchanie rozpoczyna się od zadania świadkowi pytań dotyczących jego osoby oraz stosunku do stron. Świadek składa zeznanie ustnie, zaczynając od odpowiedzi na pytania przewodniczącego, co i z jakiego źródła wiadomo mu w sprawie, po czym sędziowie i strony mogą zadawać mu pytania. Nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem małżonków stron, ich wstępnych, zstępnych i rodzeństwa oraz powinowatych w tej samej linii lub stopniu, jak również osób pozostających ze stronami w stosunku przysposobienia. Ponadto świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich, wymienionych wyżej na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej. Za nieuzasadnioną odmowę zeznań lub przyrzeczenia sąd oceniając zasadność odmowy, skaże świadka na grzywnę. A co powinien powiedzieć przed sądem świadek? Przede wszystkim zeznania świadka to wiedza co do okoliczności faktycznych, nie zaś jego poglądy czy opinie o sprawie.

Dowód z opinii biegłego
W sprawach, w których do wyjaśnienia okoliczności faktycznych wymagana jest wiedza specjalistyczna, sąd może powołać jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii. Biegły sądowy jest ekspertem w swojej dziedzinie, posiada wiadomości specjalne (wiedzę zawodową lub naukową) wykraczające poza zasób wiedzy przeciętnie inteligentnego i wykształconego człowieka. Opinia biegłego ma na celu ułatwienie sądowi należytej oceny zebranego w sprawie materiału wtedy, gdy potrzebne są do tego wiadomości specjalne. Kluczowym elementem opinii biegłego są wnioski opinii, które muszą być spójne, logiczne, sformułowane w sposób kategoryczny i jasny. Opinia nie może być sprzeczna z aktualną wiedzą specjalistyczną. Dowodem z opinii biegłego jest wyłącznie opinia sporządzona przez osobę wyznaczoną przez sąd.

Dowód z opinii biegłego nie może być zastąpiony przez opinię wykonaną przez biegłego na zlecenie prywatne strony, gdyż nie jest to tryb przewidziany w kodeksie postępowania cywilnego

Opinia taka jest dokumentem prywatnym, a nie jest dowodem z opinii biegłego. Opinia prywatna jest traktowana jak stanowisko strony w procesie. Sąd nie jest związany opinią biegłego i powinien ocenić ją jak każdy dowód.

Dowód z przesłuchania stron

Jeżeli po wyczerpaniu środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, sąd dla wyjaśnienia tych faktów może dopuścić dowód z przesłuchania stron

Dowód ten ma charakter posiłkowy – dopuszczalność jego przeprowadzenia powstaje tylko wówczas, gdy za pomocą innych środków dowodowych nie można dojść do wyjaśnienia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Strony są najbardziej zainteresowane wynikiem postępowania, każda z nich posiada największy interes w uzyskaniu korzystnego dla siebie rozstrzygnięcia, dlatego też sąd powinien dążyć do wyjaśnienia sprawy za pomocą innych dowodów. Nie jest tak, że sąd w ogóle nie bierze  uwagę stanowiska strony. Wręcz przeciwnie, w pierwszej kolejności sąd przeprowadza informacyjne wysłuchanie stron, w trakcie którego sąd ma dowiedzieć się jakie informacje są między stronami sporne i dążyć do ich wyjaśnienia. Zgodnie z zasadą równouprawnienia stron w procesie, sąd dopuszczając dowód z przesłuchania strony, powinien przesłuchać zarówno powoda jak i pozwanego. Sąd może wprawdzie przeprowadzić dowód z przesłuchania tylko jednej strony, jednak warunkiem jest, aby przesłuchanie drugiej było niemożliwe. W praktyce w zasadzie w każdym sporze cywilnym sąd dopuszcza dowód z przesłuchania stron.

Inne środki dowodowe

  • Dowód z filmu, fotografii, rysunku, nagrania dźwięku – w zależności od natury dowodu sąd stosuje odpowiednio przepisy o dowodzie z dokumentu, oględzin. A co z nagraniem głosu uzyskanym bez zgody osoby nagrywanej? Istnieją dwa przeciwstawne stanowiska – linia orzecznictwa, która zakłada możność skorzystania w procesie sądowym z dowodu z nagrań, nawet jeżeli nagrań tych dokonano bez wiedzy i zgody jednego z rozmówców. Pogląd ten ma zastosowanie zwłaszcza w przypadku, gdy strona nie może bądź jest dla niej nadmiernie utrudnione, dowieść za pomocą innych środków dowodowych swoich racji mających decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia sporu. Przeciwne temu stanowisko zakłada, że dowód z nagrania bez zgody jednego z uczestników rozmowy może dyskwalifikować okoliczności, w jakich nastąpiło nagranie, jeżeli wskazują one jednoznacznie na poważne naruszenie zasad współżycia społecznego, np. przez naganne wykorzystanie trudnego położenia, stanu psychicznego lub psychofizycznego osoby, z którą rozmowa była prowadzona. Wyrażenie przez osoby nagrane zgody na wykorzystanie nagrania w celach dowodowych przed sądem cywilnym usuwa zazwyczaj przeszkodę, jaką stanowi nielegalne pozyskanie nagrania. Brak takiej zgody wymaga prze- prowadzenia oceny, czy dowód – ze względu na swoją treść i sposób uzyskania – nie narusza konstytucyjnie gwarantowanego (art. 47 Konstytucji) prawa do prywatności osoby nagranej, a jeżeli tak, to czy naruszenie tego prawa może znaleźć uzasadnienie w potrzebie zapewnienia innej osobie prawa do sprawiedliwego procesu (art. 45 Konstytucji). Potraktowanie takiego nagrania jako dowód zależy ściśle od okoliczności sprawy.
  • Niepoświadczona kserokopia dokumentu nie jest dokumentem w rozumieniu przepisów dowodowych. Stanowi ona dowód tego, że oryginał tego dokumentu istnieje.
  • Sąd nie ma obowiązku dopuszczać dowodu w postaci niepotwierdzonego wydruku strony internetowej. Zrzut ekranu jest utrwaleniem obrazu wyświetlanego w danej chwili na ekranie monitora w pliku, który to plik, wraz z zapisaną informacją o obrazie daje się edytować przy użyciu dostępnych powszechnie narzędzi do obróbki grafiki. Oczywista jest możliwość edytowania pliku, co pozwala na przyjęcie, że zrzut z ekranu może podlegać modyfikacjom. Istnieją możliwości zabezpieczenia pod względem dowodowym zaobserwowanej treści strony internetowej w taki sposób, by nie budziło wątpliwości, iż nie doszło do żadnej modyfikacji obrazu, widocznego w danej chwili na ekranie komputera (np. stosowany często protokół notarialny).

Ocena dowodów przez sąd

Po przeprowadzeniu całego postępowania dowodowego sąd ocenia wiarogodność i moc wszystkich przeprowadzonych w sprawie dowodów według własnego przekonania

Na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału wydaje w sprawie wyrok. Jak w praktyce sąd przeprowadza ocenę dowodów?

  • Przedmiotem oceny jest cały zebrany materiał, czyli przeprowadzone dowody, fakty powszechnie znane i znane sądowi z urzędu, fakty przyznane przez stronę, fakty niezaprzeczone – gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej, sąd mając na uwadze wyniki całej rozprawy, może te fakty uznać za przyznane, domniemania faktyczne i prawne;
  • Ocena dowodów jest swobodna, ale nie dowolna. Ramy swobodnej oceny dowodów muszą być zakreślone wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego, regułami logicznego myślenia oraz pewnego poziomu świadomości prawnej, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego, a granice swobodnej oceny dowodów wyznaczają trzy czynniki: logiczny, ustawowy oraz ideologiczny. Czynnik logiczny oznacza, że sąd ma obowiązek wyprowadzenia z zebranego w sprawie materiału dowodowego wniosków logicznie prawidłowych. Rozumowanie sędziego z reguły ma charakter rozumowania dedukcyjnego (rzadziej redukcyjnego), powinien on zatem kierować się określonymi schematami, przewidzianymi w logice formalnej dla tego typu rozumowania. W konsekwencji między wnioskami sądu, które wyprowadza on przy ocenie poszczególnych dowodów, nie mogą istnieć sprzeczności. Wszystkie wnioski muszą stanowić logiczną całość;
  • W ocenie dowodów nie ma formalnej hierarchii środków dowodowych z punktu widzenia ich wiarygodności i mocy. Każdy dowód może być tak samo skuteczny (bądź nieskuteczny) do wykazania danego faktu. Ale mając na uwadze, że każde źródło dowodowe ma wady i zalety, ich ocena przez sąd może być różna – dowód może być mniej lub bardziej wiarygodny dla sądu;
  • Artykuły 246 i 247 k.p.c. dotyczące niemożności zastępowania dowodu z dokumentów zeznaniem świadków dają wyraz wyższości dowodu z dokumentu nad dowodem z przesłuchania świadków lub stron. Konieczność nadania czynnościom prawnym formy dokumentu zmusza uczestników do starannego określenia swego stanowiska. Dokument utrwala treść czynności w chwili krytycznej dla jej powstania, a nie podlegając zmianom w czasie, umożliwia obiektywne odtworzenie przed sądem treści czynności prawnej, tak jak ją pierwotnie sprecyzowano. Uprzywilejowanie dokumentu jako dowodowego eliminuje więc niebezpieczeństwo wpływu na treść ustaleń sądu zniekształceń związanych z indywidualnymi cechami psychicznymi osób przesłuchiwanych jako świadkowie lub strony;
  • Opinia biegłego podlega ocenie jak każdy inny dowód na podstawie właściwych dla jej przedmiotu kryteriów, jednak z uwagi na specyficzny charakter dowodu z opinii biegłego ocena ta jest o tyle ograniczona, że nie może wkraczać w zakres wymagający wiedzy specjalnej. Sąd nie może orzekać wbrew opinii biegłego sądowego. Wprawdzie w ramach przyznanej swobody w ocenie dowodów może on i powinien poddać opinię stosownej weryfikacji dla uznania jej za przekonującą bądź podlegającą zdyskwalifikowaniu, jednakże nie może opierać się wyłącznie na własnej wiedzy, oderwanej od wiedzy specjalistycznej. Dokonując tej oceny, sąd w każdym wypadku powinien kontrolować wypowiedzi biegłych pod kątem ich zgodności z zasadami logiki, poziomu wiedzy biegłych, sposobu motywowania ich stanowiska, podstaw teoretycznych opinii, a także stopnia stanowczości wyrażonych w niej wniosków;
  • Subsydiarność dowodu z zeznań strony nie ma wpływu na jego moc dowodową (także po odebraniu przyrzeczenia), podlega on swobodnej ocenie sądu na zasadach ogólnych;
  • Granica swobodnej oceny dowodów – jeżeli z przeprowadzonych w sprawie dowodów, sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów przewidzianych w art. 233 k.p.c. i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego samego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo wbrew zasadom doświadczenia życiowego lub zasadom wiedzy, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo – skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona;
  • Postępowanie dowodowe na etapie postępowania apelacyjnego – sąd odwoławczy może w oparciu o te same dowody dokonać odmiennych ustaleń faktycznych niż sąd pierwszej instancji, jak i odmiennej oceny prawnej. Również na etapie postępowania apelacyjnego sąd może dopuścić nowe dowody w celu ustalenia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. 

Autor: adwokat Małgorzata Stępień


 

pi