O tym, że systematyczne przeglądy urządzeń grzewczych i instalacji są niezbędne dla efektywnego i bezawaryjnego funkcjonowania układu zapewne nikogo z instalatorów przekonywać nie trzeba. To oni, podobnie jak producenci urządzeń, są zainteresowani tym, aby klienci w odpowiednim terminie zadbali o profesjonalny serwis. Zainteresowani powinni być tym także klienci – z oczywistych powodów, ale, niestety, różnie z tym bywa. Skuteczną taktyką stosowaną przez niektórych producentów są oczywiście różnego rodzaju bonusy za autoryzowaną kontrolę pracujących (nowych) urządzeń, ewentualnie ograniczenia – za jej brak. Tym niemniej rolą instalatora jest obszerniejsza argumentacja. I tu mogą się przydać pewne analogie.

Każdy użytkownik samochodu jest zobligowany do wykonania co najmniej jednego przeglądu technicznego w ciągu roku. Jest to związane m.in. z wymogami dotyczącymi bezpieczeństwa kierowcy, pasażerów pojazdu oraz innych uczestników ruchu drogowego. Odpowiedni stan techniczny pojazdu zapewnia też komfort jego użytkowania, zapobiega nadmiernemu zużyciu paliwa czy zwiększonej emisji spalin. I tu warto wskazać analogię do urządzenia grzewczego. Wykonanie jednego przeglądu w ciągu roku przyczynia się do bezawaryjnej pracy urządzenia i zapewnia bezpieczeństwo dostaw ciepła wszystkim domownikom, czyli użytkownikom danego źródła energii.

Kolejną analogią do samochodu, którą warto zauważyć, jest wymóg wykonywania przeglądów gwarancyjnych nowych pojazdów pod rygorem utracenia gwarancji. Wielu producentów urządzeń grzewczych oferuje standardową dwuletnią gwarancję, dodatkowo dając możliwość jej odpłatnego przedłużenia. Niektórzy, jak m.in. Viessmann, zapewniają 5-letnią gwarancję na swoje pompy ciepła już w standardzie, w cenie urządzenia. Trzeba jednak pamiętać, że podstawą jej uznania jest wykonywanie konserwacji – co rok od momentu uruchomienia urządzenia. Pozwala to na wykrycie wszelkich błędów montażowych, które mogą ujawnić się po czasie, podczas eksploatacji, oraz zidentyfikowanie czynników zewnętrznych, które negatywnie oddziałują na pompę ciepła. Podczas wizyty kontrolnej technik może wówczas od razu podjąć działania, które zapobiegną uszkodzeniu urządzenia, lub wydać odpowiednie zalecenia odnośnie do samej instalacji grzewczej, aby poprawki wykonał instalator odpowiedzialny za dany obiekt.

Kiedy wykonać przegląd?
W większości kart gwarancyjnych widnieje zapis mówiący o konieczności wykonania przeglądu urządzenia grzewczego do roku od uruchomienia, a następnie co kolejne 12 miesięcy. W praktyce najlepiej jest jednak, gdy użytkownik zaplanuje wizytę technika w miesiącach letnich bądź wczesną jesienią. Producenci do terminu przeglądu podchodzą najczęściej bardzo zdroworozsądkowo (elastycznie) i nawet, gdy pompa ciepła została uruchomiona zimą, zaakceptują zlecenie na przegląd przed upływem 12 miesięcy lub trochę później. Przeglądy w samym sezonie grzewczym są często przekładane, ponieważ serwisanci są zwykle potrzebni do naprawy usterek, które całkowicie wyłączają klientom urządzenia grzewcze.

Gdy pompę ciepła uruchamiał ktoś inny
Jeżeli technik jedzie na przegląd pompy ciepła, której on sam nie uruchamiał, to warto, aby sprawdził poprawność wykonania instalacji względem wytycznych projektowych. Może się bowiem zdarzyć, że instalator, który dokonał rozruchu urządzenia, pominął jakiś szczegół lub po uruchomieniu zostały wykonane poprawki czy zmiany w instalacji. W związku z tym dobrze jest sprawdzić podstawowe elementy, takie jak:

• zabezpieczenia elektryczne – czy są wszystkie, których wymaga producent i czy mają właściwe prądy zadziałania;
• średnice rur – od jednostki wewnętrznej do bufora lub do rozdzielaczy;
• poprawność montażu jednostki zewnętrznej i wewnętrznej – zachowanie właściwych odległości od ścian budynku, zapewnienie minimalnej powierzchni pomieszczenia technicznego i odpowiednie wykonanie postumentu pod jednostką zewnętrzną.

(Nie)pożądane zmiany w otoczeniu budynku
Zapewnienie odpowiednich warunków pracy jednostce zewnętrznej to zasadniczy wymóg jeśli chodzi o prawidłową pracę urządzenia, ale właśnie w tym zakresie często można się natknąć na „niespodzianki”, gdy dokonuje się przeglądu urządzeń. Instalatorzy zazwyczaj uruchamiają pompy ciepła, kiedy budynek jest jeszcze niewykończony, a użytkownicy go nie zamieszkują. W tym czasie podwórko jest jeszcze niezagospodarowane. W ciągu roku mogą jednak pojawić się wokół budynku dodatkowe zabudowy lub kwietniki w ogrodzie, celowo lub przypadkowo zakrywające jednostkę zewnętrzną powietrznej pompy ciepła. W takich przypadkach przepływ powietrza przez jednostkę zewnętrzną zwykle zostaje mocno ograniczony, co istotnie wpływa na wydajność urządzenia grzewczego oraz generowany hałas. Wentylatory muszą wówczas pracować na wyższych obrotach, aby przetłoczyć wymaganą ilość powietrza.

Jeżeli przed jednostką zewnętrzną pompy ciepła, w odległości około 1 metra, powstała ścianka lub murek, również może się to przełożyć negatywnie na pracę urządzenia ze względu na powstanie tak zwanej „krótkiej spinki”. Jest to sytuacja, kiedy powietrze, które zostało już raz przetłoczone przez parownik i zostało od niego odebrane ciepło (temperatura powietrza spada na wymienniku nawet o około 10°C), jest ponownie zasysane przez wentylator. Powoduje to znaczny spadek efektywności oraz mocy pompy ciepła ze względu na pracę z dolnym źródłem o niższej temperaturze.

Pompy gruntowe – sprawdźmy czynnik w dolnym źródle
Pozostając przy dolnym źródle ciepła, w przypadku przeglądu pomp gruntowych, poza sprawdzeniem ciśnienia solanki, warto również sprawdzić jej stężenie. Czynnik w dolnym źródle musi zapewniać odporność na zamarzanie do co najmniej -15°C, czemu odpowiada najczęściej stężenie glikolu na poziomie około 35%. O ile przy rozruchu urządzenia stężenie glikolu mogło być jak najbardziej prawidłowe, o tyle po ukończeniu budowy domu czasem nie jest już odpowiednie. W efekcie prowadzonych robót mogło bowiem dojść do powstania nieszczelności i bywa, że w takich przypadkach niewprawiony inwestor bądź instalator dopuszczają do dolnego źródła zwykłą wodę, co powoduje rozcieńczenie roztworu i zmniejszenie jego odporności na niskie temperatury. To może z kolei prowadzić do uszkodzenia parownika w pompie ciepła na skutek zamarznięcia czynnika. Dlatego, wybierając się na przegląd pompy gruntowej, koniecznie trzeba wyposażyć się w refraktometr, czyli przyrząd służący do określania stężenia roztworu glikolowego.

Wartość przepływu a zmiany w instalacji
Przepływ czynnika w instalacji to kolejny parametr, który powinien zostać sprawdzony przy uruchomieniu pompy ciepła oraz potwierdzony podczas przeglądu. Większość pomp ciepła jest wyposażona w mniej lub bardziej skomplikowany czujnik przepływu. Te podstawowe czujniki sprawdzają jedynie, czy minimum przepływu jest spełnione i w przypadku niespełnienia tego parametru, pompa wskazuje usterkę. Bardziej zaawansowane czujniki pokazują dokładny przepływ w danym momencie. Są one oczywiście znacznie bardziej przydatne w diagnostyce, ponieważ możemy sprawdzić, czy już podczas uruchomienia urządzenia wartość przepływu nie znajduje się przy dolnej granicy. Kiedy jest to szczególnie potrzebne? Otóż dość często ma miejsce montaż i uruchomienie pompy ciepła pracującej w bezpośrednim układzie podłogowym, czylibez bufora grzewczego. Taka sytuacja jest dla większości producentów dopuszczalna pod warunkiem zachowania minimalnego przepływu oraz zładu wody, ponieważ jako bufor ciepła będzie funkcjonowała wylewka. Niekiedy, po wizycie technika na rozruchu maszyny, klienci decydują się jednak na doposażenie swojej instalacji w sterowanie strefowe, czyli zamontowanie na części bądź na każdej pętli ogrzewania podłogowego siłownika mogącego odciąć daną pętle. Po zamknięciu części zaworów może się okazać, że zarówno przepływ, jak i pojemność wodna instalacji będą za małe do zapewnienia prawidłowej pracy urządzenia. Pompa ciepła wyłączy się wówczas usterkowo lub nie będzie w stanie się odszronić, do czego na ogół jest potrzebne około 50 litrów dostępnego zładu wody.

Pompa ciepła na ustawieniach fabrycznych
Kolejną sytuacją, z którą stosunkowo często można się spotkać podczas przeglądu, jest pozostawienie pompy ciepła na ustawieniach fabrycznych. Każde urządzenie ma zaprogramowane wstępne nastawy, które na ogół są tak podstawowe, że pasują do niewielu rodzajów instalacji. Bardziej rozbudowane sterowniki pozwalają na głębszą parametryzację, jak np.:

• czas uśredniania temperatury zewnętrznej ustawiany w zależności od bezwładności ogrzewania (podłogówka/grzejniki),
• algorytm uruchomienia grzałki, którym można modyfikować, po jakim czasie uruchomi się dodatkowy ogrzewacz przepływowy,
• ograniczenie maksymalnej temperatury zasilania obiegów, aby nie przegrzewać instalacji podłogowej,
• histereza załączenia pompy ciepła na ciepłą wodę użytkową lub na zasobnik buforowy centralnego ogrzewania.

Dostosowanie tych wartości do konkretnych wymogów pozwala na bardziej ekonomiczną pracę oraz wyższy komfort użytkowania urządzenia grzewczego.
Zdecydowana większość pomp ciepła umożliwia ustawienie podstawowych parametrów, jak: krzywa grzewcza, przedziały pracy urządzenia czy wymagana temperatura w zasobniku – i już te podstawowe parametry należy w pewnym stopniu dostosować do indywidualnych warunków podczas pierwszego uruchomienia pompy ciepła. Po przeszkoleniu przez serwisanta, klient może oczywiście delikatnie korygować te wartości, tak aby uzyskać wymagany komfort cieplny. Każdy budynek jest inny i inną krzywą grzewczą ustawimy przy ogrzewaniu nowoczesnego, dobrze ocieplonego domu z instalacją podłogową, a inną w starszym budynku o nie tak dobrej izolacji, w którym występują grzejniki płytowe. Zdarza się jednak, że klienci znacznie zwiększają wartość krzywej grzewczej, a temperaturę w pomieszczeniach regulują przez głowice termostatyczne lub sterowniki strefowe. Takie rozwiązanie może nie spowoduje występowania usterek, aczkolwiek wpłynie negatywnie na zużycie energii elektrycznej przez pompę ciepła.

Zakres standardowych czynności
Podczas przeglądu, poza wykryciem ewentualnych zmian i przeróbek w instalacji, trzeba wykonać standardowe czynności, które poniżej krótko charakteryzuję, zwracając uwagę na detale i ewentualne problemy.

Odkręcenie i wyczyszczenie filtrów na powrocie do pompy ciepła. W niektórych jednostkach mogą występować filtry wewnątrz obudowy oraz – w przypadku monobloków – filtry między jednostką zewnętrzną a wewnętrzną. Zabrudzenie i zapchanie każdego z tych filtrów będzie w znacznym stopniu ograniczało przepływ i zmniejszało wymianę ciepła w skraplaczu.

Sprawdzenie jakości połączeń elektrycznych. Wystarczy rzut oka na połączenia elektryczne, lekkie pociągnięcie za przewody zamocowane w kostkach elektrycznych, aby sprawdzić, czy są zamocowane dostatecznie mocno. Wychwycenie luźnych przewodów pozwoli zapobiec ewentualnemu zwarciu w przyszłości.

Sprawdzenie szczelności instalacji chłodniczej. Jest to szczególnie ważne w przypadku pomp ciepła typu split, w których kielichy oraz przewody chłodnicze między jednostką zewnętrzną i wewnętrzną rozprowadzone są samodzielnie przez instalatora. W przypadku pomp monoblokowych ryzyko nieszczelności jest mniejsze ze względu na fabryczne i hermetyczne wykonanie całego układu chłodniczego.

Sprawdzenie czystości parownika. Wszelkiego rodzaju zanieczyszczenia, np. po wykonywaniu elewacji bądź wynikające z mocnego pylenia okolicznych drzew, będą ograniczały przepływ powietrza przez wymiennik.

Pomiar napięć i prądów na zasilaniu urządzenia. To czynność szczególnie ważna, gdy posesja jest zlokalizowana w miejscu oddalonym od transformatora (możliwe spadki napięcia) oraz w przypadku wielu instalacji fotowoltaicznych na dachach budynków na sąsiednich posesjach (możliwe przekroczenia maksymalnego napięcia).

Przejrzenie historii usterek podczas sezonu grzewczego. Dokładna analiza komunikatów może pozwolić na wykrycie ewentualnych błędów obiegu chłodniczego, jak np. zbyt niskie lub wysokie ciśnienie parowania, za małe przegrzanie czynnika na parowniku etc.

Wymóg prób szczelności CRO
Jeśli już jesteśmy przy temacie przeglądów pomp ciepła, to trudno nie wspomnieć o obowiązku zakładania karty urządzenia w CRO (Centralny Rejestr Operatorów). Pompy ciepła niehermetyczne (typu split), w których ilość czynnika jest równa lub przekracza ekwiwalent 5 ton dwutlenku węgla, lub hermetyczne pompy ciepła (typu monoblok), które przekraczają ekwiwalent 10 ton, podlegają corocznej kontroli szczelności. Dopilnować tego musi operator, którym jest najczęściej właściciel urządzenia. Przegląd gwarancyjny najczęściej spełnia wymogi CRO i po jego wykonaniu można wpisać go do karty urządzenia.

Pierwszy przegląd szczególnie ważny
Najlepszym przeglądem, zarówno dla technika, jak i klienta, jest wykonanie wcześniej wymienionych czynności i stwierdzenie, że pompa ciepła działa jak najbardziej poprawnie. Niekiedy okazuje się jednak, że w wyniku kontynuacji prac budowlanych bądź przeróbek instalacji warunki pracy pompy ciepła uległy zmianie i w niedługiej przyszłości może to doprowadzić do jej uszkodzenia. Dlatego tak ważny jest przegląd wykonywany rok po uruchomieniu urządzenia. To właśnie w ciągu pierwszego sezonu eksploatacji ujawnia się najwięcej niedoróbek lub usterek. Wizyta i uwagi serwisanta mogą zaoszczędzić klientowi wielu późniejszych problemów. Warto więc uznać to za konieczność, nie tylko ze względu na zachowanie gwarancji, ale również jako zapewnienie bezpiecznej pracy urządzenia w kolejnym sezonie grzewczym. A co do kwestii finansowych – często koszt takiej wizyty może się szybko klientowi zwrócić i to z nawiązką, ponieważ doświadczony serwisant optymalnie sparametryzuje ustawienia pompy ciepła.

Zdjęcia pochodzą z archiwum autora.

Artykuł stanowi kontynuację cyklu „Warsztaty instalatora OZE”, w którym publikujemy artykuły na temat instalacji fotozówkami dla projektantów i wykonawców, które zarazem mogą służyć jako argumenty w rozmowach z inwestorami.