envelope redakcja@polskiinstalator.com.pl home ul. Wąski Jar 9
02-786 Warszawa





Rury miedzianeJak wiadomo, w instalacjach grzewczych na paliwa gazowe oprócz rur ze stali węglowej powszechnie stosuje się także miedź, z uwagi na jej bardzo dobre właściwości fizyczne i mechaniczne oraz mniejsze przekroje rurociągów w porównaniu z instalacjami ze stali węglowej. Przypomnijmy zasady stosowania miedzi w instalacjach gazowych, a także przyjrzyjmy się wymaganiom dotyczącym uruchomienia takiej instalacji i roli dostawcy gazu.

 

Wymagania dla rur miedzianych

Rury miedziane stosowane w instalacjach gazowych muszą charakteryzować się wysoką jakością zapewniającą dużą (nieograniczoną) trwałość i niezawodność instalacji, a także łatwość i prostotę montażu. Wszystkie wymagania dla rur do wykonywania instalacji gazowych zostały zawarte w PN-EN 1057. Rury te produkowane są w trzech stanach materiału:

  • twardym (R290),
  • półtwardym (R250),
  • miękkim (wyżarzonym – R220).

Ze względów estetycznych do instalacji grzewczych stosuje się rury twarde, rzadziej –półtwarde. Miedzianej instalacji gazowej nie można bowiem zakrywać, czyli tynkować, lub prowadzić w zamkniętych kanałach, zaś rura miękka byłaby po rozwinięciu pofałdowana.

Rury do instalacji gazowych wykonane są ze stopu miedzi odtlenionej fosforem o składzie: Cu + Ag > 99,9%; fosfor 0,015% < P < 0,040%.Gatunek ten oznaczony jest symbolem CW024A (Cu-DHP). Wymagania wymiarowe dotyczą średnicy zewnętrznej i grubości ścianek rur (tabela 1). Minimalna grubość ścianki rury miedzianej stosowanej w instalacjach gazowych to 1 mm.

Tabela 1. Wymiary rur gazowych stosowanych w instalacjach
Rury miedzianie tab. 1

Istotnym wymaganiem z punktu widzenia trwałości instalacji jest także jakość powierzchni rury. Dotyczy ona czystości powierzchni wewnętrznej i zewnętrznej w zakresie zanieczyszczeń mechanicznych oraz obecności węgla. Dopuszczalna ilość resztkowa węgla na wewnętrznej powierzchni rur miedzianych nie może przekraczać 0,20 mg/dm2.
Ponadto rury miedziane stosowane w instalacjach gazowych powinny mieć trwałe oznaczenie (rys. 1), które pozwala skontrolować rurę zarówno przy zakupie, jak i po jej zamontowaniu.

Metody łączenia

Zgodnie z przepisami obowiązującymi w Polsce, przy wykonaniu wewnętrznej instalacji gazowej z rur miedzianych instalator ma do dyspozycji dwie metody łączenia:

  • z zastosowaniem łączników lutowanych na twardo oraz
  • z zastosowaniem łączników zaprasowywanych.

Obie te metody są wymienione w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie warunków, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie z dnia 12 kwietnia 2002 r. (DzU nr 75 poz. 690 z 202 z późn. zm.). Metoda lutowania na twardo jest wymieniona wprost, natomiast metoda zaprasowywania jest ujęta ogólnie jako ta, która ma spełniać wymagania szczelności i bezpieczeństwa określone w polskich normach dotyczących instalacji gazowych.

Należy pamiętać, że kryterium stosowania lutowania twardego w instalacjach z rur miedzianych wynika z przepisów przeciwpożarowych, według których szczelność instalacji powinna być zapewniona do temperatury 650°C, co umożliwi ewakuację ludzi z obiektu.
Do instalacji gazowych stosuje się:

  • miedziane łączniki do lutowania kapilarnego;
  • łączniki zaprasowywane z miedzi;
  • łączniki z brązu z gwintem przyłączeniowym R/Rp, ze szczelnością uzyskaną na gwincie według PN-EN 10226-1 oraz końcówką do lutowania kapilarnego lub końcówką do zaprasowywania.

Łączniki są wykonywane zgodnie z normą PN-EN 1254 -1, 2, 4. Dwa pierwsze służą do łączenia rur miedzianych, zaś trzeci do łączenia nagwintowanej rury stalowej z rurą miedzianą – lutowanej lub zaprasowywanej łącznikiem z gwintem i końcówką do lutowania lub zaprasowywania.
Do łączenia można stosować np. luty twarde CP 203 (L-CuP6) i CP 105 (L-Ag2P). Przy łączeniu elementów miedzianych topnik nie jest wymagany. Konieczny jest on w wypadku łączenia rury miedzianej z łącznikiem z brązu lub mosiądzu. Zalecany jest topnik FH 10.
Łączniki zaprasowywane stosowane w instalacjach gazowych wykonuje się z miedzi lub brązu. Mają one żółty oring z HNBR i dodatkowo, w celu identyfikacji, na powierzchni zewnętrznej oznaczone są żółtą kropką. Po przebyciu badań i procesu certyfikacji taki łącznik powinien mieć wymagane prawem oznaczenia (zwykle na opakowaniu jednostkowym i bezpośrednio na łączniku), zawierające m.in. informacje o numerze Krajowej Deklaracji Zgodności, numerze aprobaty technicznej i numerze certyfikatu oraz podstawowe dane techniczne.

rura miedziana
Przykład oznaczenia rury miedzianej. Są w nim następujące informacje: numer normy, według której jest wykonana rura (EN 1057), gatunek miedzi (Cu-DHP), wymiary rury: średnica zewn. x grubość ścianki (22 x 1), stan twardości (stan twardy R 290), nazwa producenta, znaki jakości (RAL i DVGW), znak CE i numer aprobaty technicznej, kraj pochodzenia, data produkcji: miesiąc (1-12) i rok (00-99)

Miejsce stosowania – ograniczenia

O ile instalacja gazowa z rur stalowych czarnych łączonych przez spawanie nie ma ograniczeń odnośnie do miejsca zastosowania, o tyle na instalacje z miedzi takie ograniczenia się nakłada. Z rozmów z instalatorami wynika, że ich wątpliwości budzi np. stosowanie miedzi za gazomierzem zamontowanym na klatce schodowej budynku wielorodzinnego. Par.163, punkt 4 noweli ww. rozporządzenia podaje, że można stosować miedź za gazomierzem lub za odgałęzieniem do odrębnego lokalu. Jednocześnie to samo rozporządzenie umożliwia montaż gazomierza na klatce schodowej. Trudno więc dopatrzeć się we wspomnianych przepisach ograniczeń dotyczących opisywanego wyżej rozwiązania. Podobną interpretację przepisów można odszukać w publikacjach specjalistycznych dotyczących stosowania instalacji miedzianych.
Kolejnym źródłem wątpliwości, które wstrzymuje prowadzenie przewodów miedzianych za gazomierzami na klatkach schodowych, jest punkt 5 tego samego paragrafu, który zabrania prowadzenia rur miedzianych na zewnętrznej ścianie budynku. Wprowadzenie tego ograniczenia wynikało z potrzeby zapewnienia takich warunków, aby różnica między temperaturą powietrza zewnętrznego a temperaturą przesyłanego gazu nie powodowała wykraplania się pary wodnej na powierzchni przewodu, co mogłoby skutkować przyspieszoną korozją rur. W takim rozumieniu ściana oddzielająca lokal od klatki schodowej (ogólnodostępnego korytarza) nie jest ścianą zewnętrzną budynku. Nie ma więc zakazu stosowania rur miedzianych.

Sprawdzenie instalacji i rola dostawcy gazu

Procedurę sprawdzenia instalacji gazowej reguluje Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 sierpnia 1999 r. (DzU nr 74 poz. 836 z 1999 z późn. zm.). Obok opisu przeprowadzenia próby szczelności instalacji gazowej (rodzaju próby głównej, ciśnień sprawdzających, opisu przyrządów pomiarowych) w rozporządzeniu czytamy:
…Z przeprowadzenia głównej próby szczelności sporządza się protokół, który powinien być podpisany przez właściciela budynku oraz wykonawcę instalacji gazowej…
Jak widać, w tym zapisie nie ma mowy o konieczności udziału dostawcy gazu w procedurze kontroli poprawności wykonania i szczelności układu gazowego.

Często się zdarza, że dostawca gazu zgłasza uwagi co do sposobu wykonania instalacji gazowej lub użytych w niej materiałów. Jednak w świetle obowiązujących przepisów, takiego obowiązku nakładanego na dostawcę paliwa gazowego nie ma.

Zakładając, że podczas projektowania i montażu instalacji zostały zachowane obowiązujące przepisy, a zastosowane materiały mają wymagane prawem oznakowania umożliwiające stosowanie ich w instalacjach gazowych, kwestionowanie możliwości montażu gazomierza i zagazowania instalacji przez dostawcę gazu jest bezpodstawne. Spółki gazownicze na swoich stronach internetowych oraz w punktach obsługi klienta udostępniają informacje i formularze dotyczące przyłączenia budynku do sieci gazowniczej. Wśród nich jest wniosek pod tytułem: „Zgłoszenie budynku do napełnienia instalacji gazowej paliwem gazowym”. Oprócz danych osobowych oraz dotyczących usytuowania budynku wymagane jest również:

  • oświadczenie kierownika budowy o wykonaniu instalacji zgodnie z projektem;
  • oświadczenie o pozytywnym przeprowadzeniu próby ciśnieniowej;
  • oświadczenie o posiadaniu aktualnej opinii kominiarskiej.

Nie ma natomiast mowy o konieczności udokumentowania materiałów i technologii wykorzystanych podczas montażu instalacji. Po wypełnieniu zgłoszenia oraz uprzednim załatwieniu zobowiązań wobec dostawcy gazu (ustalenie warunków przyłączenia gazu, ustalenie i podpisanie umowy na dostawę gazu), zakład gazowniczy powinien zamontować gazomierz i napełnić instalację paliwem.

Każdy ma swoje obowiązki i odpowiedzialność
W celu uporządkowania relacji między osobami biorącymi udział w procesie budowy i uruchomienia instalacji gazowej, warto przypomnieć czasem obowiązujący tu podstawowy schemat działania i odpowiedzialności, który przedstawia się następująco (w znaczeniu: „proces – osoba odpowiedzialna”):
  • projekt instalacji gazowej – projektant;
  • wykonanie instalacji gazowej – instalator;
  • sprawdzenie zgodności wykonania z projektem i zmianami w trakcie budowy – kierownik budowy;
  • zgodność wpisów w dzienniku budowy, zgodność z obowiązującymi wymaganiami, kontrola jakości wykonania i użytych materiałów – inspektor nadzoru/kierownik budowy;
  • próba ciśnieniowa – uprawniony instalator;
  • protokół próby ciśnieniowej – uprawniony instalator, właściciel budynku (administrator);
  • dostawa gazu, opomiarowanie – dostawca paliwa gazowego.
W zależności od rodzaju i wielkości budowy przywołane funkcje w procesie budowlanym mogą być wymienne lub nie być wymagane.

Literatura:
[1] Instalacje wodociągowe, ogrzewcze i gazowe na paliwo gazowe, chłodnicze, klimatyzacyjne, gazów medycznych oraz próżni wykonane z rur miedzianych. Wytyczne stosowania i projektowania, Europejski Instytut Miedzi, 2013
[2] PN-EN 1057: Rury miedziane okrągłe bez szwu do wody i gazu stosowane w instalacjach sanitarnych i ogrzewczych
[3] PN-EN 1254 – 1, 2, 4: Miedź i stopy miedzi. Łączniki instalacyjne
[4] PN-EN 1045: Lutowanie twarde. Topniki do lutowania twardego. Klasyfikacja i techniczne warunki dostawy
[5] Dr inż. Wioletta Zając-Wstawska, Gazowe instalacje zaprasowywane z miedzi, Europejski Instytut Miedzi, 2010

Autor: Kazimierz Zakrzewski


 

pi