Czym jest obiekt publiczny to chyba wszyscy wiemy, więc tego akurat tłumaczyć nie trzeba, prawda? Tłumaczyć może nie, ale wymienić już można. I tak do grupy tej można zaliczyć przede wszystkim: lotniska; stacje kolejowe i metra; środki transportu zbiorowego/ publicznego (pociągi, samoloty, statki); MOP-y przy drogach szybkiego ruchu; hale koncertowe i wystawiennicze; stadiony, hale sportowe, pływalnie; kluby i restauracje; teatry i sale koncertowe; szkoły, przedszkola, żłobki, zakłady opieki zdrowotnej, zakłady karne/penitencjarne, zakłady wychowawcze, komisariaty policji. areszty, koszary wojskowe itd.

Czyli, generalnie, dość tego sporo i między innymi dlatego warto się przyjrzeć bliżej wyposażeniu sanitarnemu takich miejsc. A sanitariaty w takich obiektach są miejscami o specyficznych wymaganiach względem osprzętu, w tym względem zastosowanej armatury sanitarnej. Wymagania te odbiegają od wymagań sanitariatów w naszych domach i mieszkaniach, a więc nieco inne są także urządzenia, jakie się tam stosuje. W tym artykule przyjrzymy się tym wymaganiom i urządzeniom.

Po co, dlaczego i czy warto?
Oczywiście – pierwsze pytanie, jakie się nasuwa na myśl, to czym tak naprawdę różnią się wyroby dedykowane do publicznych sanitariatów od tych „zwykłych” i czy warto w nie inwestować? Tak, są one zwykle droższe od swoich „domowych” odpowiedników i wyglądają trochę inaczej. Warto czy nie warto? Temat stary jak świat i odpowiedź nie jest jednoznaczna, bo…to zależy, jak zwykle. Ale skoro coś jest dedykowane do jakichś konkretnych zastosowań to znaczy, że jednak sensu pozbawione nie jest i że warto…przynajmniej się nad tym zastanowić.

Nie szarp, bo urwiesz!
Podstawową różnicą między tymi dwoma światami, z punktu widzenia instalowanych urządzeń, jest intensywność ich eksploatacji. Oczywiście – powie ktoś, kto się na rzeczy od strony techniczno-certyfikacyjnej zna – ale przecież produkty te, niezależnie od tak zdefiniowanego przeznaczenia muszą (a raczej powinny, bo w świetle prawa wcale nie muszą) spełnić wymagania zawarte w tych samych normach produktowych i nieważne, że jedna bateria dedykowana jest do sanitariatów publicznych, a druga nie. Np. bateria mechaniczna mieszająca podlega normie [6], w której zapisane są konkretne wymagania, w tym też wymagania dotyczące odporności na zużycie mechaniczne. Są podane minimalne wartości liczby cykli dla regulatorów, przełączników, wylewki itd. i są one na pierwszy rzut oka dość wysokie, bo idące w dziesiątki tysięcy cykli (np. 70 000 otwarcia i zamknięcia według ww. normy). Dużo, prawda? W domu, w ciągu jednej doby, w zależności od liczby użytkowników, naliczyć możemy zwykle od kilku do kilkunastu cykli. No to jeśli przeliczymy to na lata użytkowania, to okazuje się, że wcale tak dużo to nie jest, bo zaledwie kilkanaście lat. A przecież w sanitariacie publicznym intensywność użytkowania jest wielokrotnie wyższa. Tak więc, owszem, baterie do obu zastosowań spełnić muszą te same wymagania wytrzymałościowo-mechaniczne, ale są to wymagania minimalne. W praktyce produkty dedykowane do publicznych zastosowań powinny być bardziej wytrzymałe i zwykle tak właśnie jest. Niektórzy producenci testują swoje produkty w liczbach cyklów rzędu 500 000.

Nie dotykaj, bo pobrudzisz!
Kolejnym aspektem różnicującym te dwa światy jest poziom higieny. Z uwagi na liczbę użytkowników (i nierzadko ich kulturę osobistą też, niestety) w sanitariatach publicznych trudniej go zachować. Drobnoustroje, bakterie i wirusy w dużym stopniu przenoszą się przez dotyk, a więc na dłoniach. Punkty kontaktu armatury z dłonią są potencjalnym zagrożeniem, a więc najlepszym sposobem jego wyeliminowania jest pozbawienie armatury konieczności, a czasem i możliwości, dotyku. Tutaj więc z pomocą przychodzi automatyka i elektronika, tj. rozwiązania bezdotykowe, gdzie stosowane są czujniki zbliżeniowe, albo np. rozwiązania pozwalające sterować nie ręką, a…tak, nogą.

Organ nieużywany zanika
To jednak nie wszystko. W domu armatura używana jest znacznie rzadziej, niż w obiektach publicznych, ale za to nie ma dłuższych przerw w użytkowaniu. W obiektach publicznych, w niektórych przypadkach, te przerwy mogą się pojawić – wszak np. ośrodek wypoczynkowy jest obiektem publicznym, a nie przez cały rok obsługuje klientów, albo nie przez wszystkie dni tygodnia. Brak użytkowania przyborów sanitarnych powoduje stagnację wody w instalacji. A stagnacja wody to zaproszenie do rozwoju bakterii, zwłaszcza, jeśli jest to woda ciepła. Rozwiązań tego problemu może być kilka, a jednym z nich jest samoczynne spłukiwanie wody, sterowane odpowiednimi programami czasowymi w armaturze elektronicznej.

Rzeczą, którą również należy brać pod uwagę, a która wcale oczywista nie jest, to stan higieniczny, w jakim produkt dostarczany jest od producenta. Skoro produkt wychodzi z fabryki, to oprócz tego, że jest w niej wyrabiany i w wyniku tego poddawany jest różnym procesom technologicznym i chemicznym, które w naturalny sposób stanowić mogą zagrożenie dla zdrowia ludzkiego w przypadku przedostania się substancji z procesów technologicznych do wody, to nawet po oczyszczeniu produkt poddawany jest (a przynajmniej powinien być) kontroli jakości, sprawdzającej m.in. jego szczelność. Badanie to wykonywane może być z użyciem wody, która…no właśnie, może pozostać w zakamarkach elementów produktu i później przedostać się do wody w docelowej instalacji. A w takiej wodzie, w stanie jej stagnacji w produkcie, mogą rozwinąć się drobnoustroje szkodliwe dla zdrowia. Są producenci, którzy biorą to pod uwagę i tak prowadzą proces kontroli jakości, aby sytuacja ta nie występowała.

Każdy jest inny
Kolejną rzeczą jest rodzaj użytkowników. Zwykle na dany aspekt użytkowy patrzymy z naszego, osobistego punktu widzenia, co jest naturalne. Ale tak samo naturalne jest to dla innego użytkownika, a tym może być np. osoba starsza, z niepełnosprawnościami, o ograniczonych możliwościach motorycznych, dziecko itd. W każdym z tych przypadków potrzeby i możliwości mogą się znacząco różnić. W takich przypadkach korzystne będzie np. zastosowanie opływowych kształtów urządzenia, bez ostrych krawędzi, zabezpieczających przez skaleczeniem się, możliwość łagodnego uruchamiania wypływu wody, zastosowanie powierzchni antypoślizgowych, zastosowanie zabezpieczeń antyoparzeniowych itd.

Najtańsza energia (i nie tylko) to ta zaoszczędzona
Obiekty publiczne od naszych „czterech ścian” różni również to, że te pierwsze mają zarządców (tj. faktyczne osoby odpowiedzialne, a nie ciała spółdzielniane, gdzie odpowiedzialność się rozmywa w ich strukturach, gdy przychodzi co do czego...), którzy za te obiekty i ich eksploatację są odpowiedzialni, między innymi finansowo. Racjonalne zużycie energii oraz wody jest więc w tym przypadku bardzo istotne. W przypadku dużej liczby użytkowników jest to duże wyzwanie i dobrze jest zastosować rozwiązania, które są w stanie samoczynnie zareagować, gdy użytkownik zapomni – np. o zakręceniu wody. Wspomniane już rozwiązania z nastawami czasowymi wypływu, z czujnikami elektronicznymi i generalnie sterowaniem bezdotykowym wpisują się w ten wymóg, ale dodatkowo można tutaj użyć armatury o zredukowanym wypływie.

Oczywiście wypływ ten nie powinien być mniejszy, niż określony w normach przedmiotowych, ale jednak zakres ten jest na tyle duży, że i oszczędności mogą być znaczne przy spełnieniu minimalnych wymaga w tym zakresie. Jednym z najbardziej popularnych rozwiązań, które może być tutaj przykładem i które z uwagi na swoją praktyczność stosowane jest też w gospodarstwach domowych, jest stosowanie napowietrzaczy („perlatorów”) na wylotach wylewek z baterii.

Certyfikaty
Armatura do obiektów publicznych, z uwagi na swoje cechy użytkowe, daje też dodatkowe możliwości w zakresie certyfikacji budynków. Istniejące od wielu lat i coraz bardziej popularne certyfikaty również w Polsce, jak BREEAM, LEED, WELL, czy HQE, stawiają określone i wysokie wymagania także w zakresie zużycia mediów związanych ze zużyciem wody. O tego typu certyfikaty starają się zwłaszcza deweloperzy budynków biurowych i użyteczności publicznej. Budynek z takim certyfikatem to budynek o większej wartości rynkowej, czyli po prostu droższy, na którym można więcej zarobić przy sprzedaży, bądź wynajmie.

Strzeżonego bóg strzeże
Równie istotnym aspektem, jaki należy brać pod uwagę przy doborze armatury sanitarnej do obiektów publicznych, jest potencjalne zagrożenie wandalizmem i ogólnie działaniem (celowym, bądź niecelowym) mogącym skutkować uszkodzeniem, lub kradzieżą urządzeń. Aby zminimalizować te ryzyka, armatura powinna być wykonana z wytrzymałych materiałów, ale także odpowiednio zaprojektowana – z opływowymi kształtami, uniemożliwającymi uchwycenie w celu wyrwania, wyważenie/podważenie itd. Korzystnym sposobem uniknięcia i kradzieży jest też montaż podtynkowy.

Jakie rozwiązania są dostępne?
W zakresie armatury do sanitariatów publicznych i antywandalowej, w ofercie rynkowej znaleźć można armaturę różnego typu i dedykowaną do różnych zastosowań, w tym:

• Umywalkową, gdzie wymienić można m.in.:
  – Armaturę elektroniczną,
  – Armatę czasową,
  – Armaturę uruchamianą mechanicznie, bez użycia dłoni (udem lub stopą),
  – Pozostałą armaturę, do specjalnych zastosowań, np. do poidełek, umywalek gospodarczych itd.
• Natryskową, gdzie wymienić można m.in.:
  – Elektroniczne panele natryskowe,
  – Czasowe panele natryskowe,
  – Armaturę elektroniczną,
  – Armaturę czasową,
  – Filtry antybakteryjne do montażu na wylewkach,
  – Pozostałe urządzenia.
• Mieszacze termostatyczne do instalowania z bateriami.
• Spłukującą do pisuarów i WC, gdzie wymienić można m.in.:
  – Rozwiązania do przestrzeni pisuarowej,
  – Elektroniczna armatura spłukująca i stelaże,
  – Czasowa armatura spłukująca i stelaże,
  – Produkty uzupełniające i zalecenia,
  – Rozwiązania bezzbiornikowe do WC,
  – Elektroniczne systemy spłukiwania i stelaże do WC,
  – Czasowe systemy spłukiwania i stelaże do WC,
  – Pozostałe urządzenia.

Armatura umywalkowa elektroniczna
W tej grupie można znaleźć m.in. baterie stojące (nablatowe), zaścienne i podtynkowe. Mogą one różnić się nie tylko sposobem montażu, ale też innymi cechami użytkowymi i parametrami.

Na rysunku 1 pokazałem baterię Delabie Tempomatic MIX 4, która jest baterią stojącą. Bezdotykowe działanie, które zapewnia elektroniczny czujnik zbliżeniowy na podczerwień, uzupełnia elektrozawór antystagnacyjny zapewniający antybakteryjne spłukiwanie okresowe i zapobiegający namnażaniu się bakterii w stojącej (stagnacja) wodzie. Automatyczne spłukiwanie uruchamiane jest po 24 godzinach od ostatniego użycia i trwa przez ok. 60 sekund. Zawory antystagnacyjne mogą – o ironio – same być miejscem namnażania się bakterii, jeśli sprzyja temu ich budowa i użyte materiały konstrukcyjne. „Zwykłe” zawory posiadają membranę, np. kauczukową, pod którą zbiera się woda i trwa w stagnacji. Są jednak konstrukcje bardziej innowacyjne, nieposiadające membrany, które ten problem minimalizują. Fabrycznie wypływ z baterii nastawiony jest na wartość 3 l/min przy ciśnieniu 3 bar, ale możliwa jest jego regulacja w zakresie 1,4 – 6 l/min. Bateria posiada również antyosadowe sitko (napowietrzacz) wypływowe. Sitko takie od zwykłego sitka różni przede wszystkim rodzaj użytego materiału konstrukcyjnego. Popularny materiałem znanym z właściwości antyosadowych jest np. Hostaform (nazwa handlowa). Bateria wyposażona jest też w autoblokadę wypływu wody, zamykającą baterię automatycznie po zabraniu rąk z pola detekcji czujnika. Zapobiega to ryzyku marnotrawstwa w wyniku niezamknięcia armatury spowodowanego zaniedbaniem. Antyblokada wypływu uruchamia się, aby uniknąć zablokowania otwartego wypływu w armaturze. Bateria może być zasilana z sieci 230V (wbudowana redukcja na 6V), lub z baterii litowej CR123, 6V. Wężyki zasilające posiadają wbudowane filtry i zawory zwrotne. Warianty na wodę ciepłą i zimną wyposażone są w dźwignię regulacji temperatury, z regulowanym ogranicznikiem temperatury maksymalnej oraz mechanizmem ochrony antyoparzeniowej – przy braku dopływu wody zimnej bateria odcina dopływ wody ciepłej. Bateria dostępna jest w dwóch wariantach tej dźwigni – długa i krótka, jak pokazałem na rysunku 2.

Na rysunku 3 pokazałem baterię Delabie Tempomatic MIX 4 (TC), która jest baterią zaścienną. Posiada ona analogiczne funkcjonalności do wcześniej opisanej baterii Tempomatic MIX 4. Dostępne są również jeszcze bardziej zaawansowane baterie elektroniczne, tj. wersje programowalne. Za pomocą smartfona, z użyciem dedykowanej aplikacji i przy połączeniu Bluetooth można programować i zmieniać wybrane parametry pracy, jak np. czasookres i czas trwania spłukiwania okresowego, czas zamknięcia wypływu po oddaleniu się od baterii, czas trwania dezynfekcji cieplnej (patrz instalacje cwu cyrkulacyjne [4]), zasięg detekcji czujnika zbliżeniowego. Wybrane z tych ustawień można również skonfigurować ręcznie, bez użycia smartfona. W przypadku takich modeli istnieje również możliwość pobrania, z pamięci urządzenia, statystyk użytkowania, jak np. liczby uruchomień, liczby przeprowadzonych spłukiwań okresowych, a nawet liczby uruchomionych dezynfekcji termicznych. Raport ten może zostać wysłany na maila. Przykładem takiego modelu jest Binotpic 2 marki Delabie, pokazana na rysunku 4.

W bateriach elektronicznych czujnik zbliżeniowy może być zamontowany w samym korpusie baterii, ale może być to też osobny element, który można zamontować w wybranym przez siebie miejscu w okolicach baterii. Przykładem takiego produktu jest model Tempomatic 5 marki Delabie, pokazany na rysunku 5.

Armatura umywalkowa czasowa
W tej grupie można znaleźć baterie analogicznych typów, jak w grupie baterii elektronicznych, tj. baterie stojące (nablatowe), zaścienne i podtynkowe, dodatkowo z możliwością uruchamiania bez użycia dłoni, a np. udem, bądź stopą. Uruchomienie wypływu następuje po naciśnięciu przycisku automatycznego zaworu czasowego wypływu, lub za pomocą połączonej z nim dźwigni/drążka, które to rozwiązanie ułatwia obsługę osobom z ograniczeniami ruchowymi. Czas wypływu może być różny, ale zwykle zawiera się w wartościach od kilku do kilkunastu sekund. Zawór ten może być wbudowany w korpus baterii i wówczas jest on umieszczony zwykle na jego szczycie, ale może być też elementem wyniesionym, analogicznie jak czujnik zbliżeniowy dla baterii elektronicznych. Podobnie jak poprzednio, tak i w tym przypadku dostępne są modele z regulowanym strumieniem wypływu, regulowaną temperaturą wypływu (za pomocą obrotowego przycisku uruchamiania wypływu) i ogranicznikiem jej maksymalnej wartości oraz mechanizmem ochrony antyoparzeniowej – przy braku dopływu wody zimnej bateria odcina dopływ wody ciepłej. Na rysunkach 6-10 pokazałem przykłady takich baterii.

Armatura uruchamiana mechanicznie, bez użycia dłoni
W tym przypadku dostępne są zarówno baterie zaopatrzone w zawór czasowy, jak i bez niego. Na rysunku 11 pokazałem baterię czasową z uruchamianiem wypływu za pomocą uda, a dostępne są również rozwiązania z uruchamianiem wypływu za pomocą stopy.

Elektroniczne panele natryskowe
Produkty z tej grupy oferują podobne funkcjonalności, jak np. omówione wcześniej umywalkowe stojące baterie elektroniczne. Dodatkowo wybierać można między modelami z ręczną regulacją temperatury i z regulacja automatyczną – termostatyczną. W przypadku armatury prysznicowej, oprócz omówionej dla wcześniejszych baterii funkcji antyoprzeniowej, aplikowane są też funkcje chroniące przed „zimnym prysznicem”. Polega to na automatycznym zamknięciu wypływu wody zimnej w przypadku braku wody ciepłej w instalacji. Oczywiście urządzenie w wersji termostatycznej nie jest dedykowane np. do gazowych przepływowych podgrzewaczy wody, gdyż regulacja termostatyczna co do zasady polega na samoczynnej regulacji stopnia zmieszania wody zimnej z ciepłą, a tym samym samoczynnie wpływa na strumień czynnika w każdej z rur. Może zatem powodować mocne wahania i redukcję strumienia wody w rurze wody ciepłej, a tym samym gaśnięcie piecyka. Ponadto zasadniczą różnicą jest strumień czynnika, który w tym przypadku powinien być wyższy. Typowa wartość to np. 6 l/min przy ciśnieniu w instalacji na poziomie 3 bar. Na rysunku 12 pokazałem przykład takiego produktu.

Czasowe panele natryskowe
Różnica między czasowym panelem natryskowym a elektronicznym panelem natryskowym jest podobna, jak między czasową baterią umywalkową, a jej wersją elektroniczną. W tym przypadku czas wypływu jest zwykle na poziomie kilkudziesięciu sekund, typowo np. ok. 30 sekund. Tutaj również można wybierać między wersjami z ręczną regulacją temperatury i termostatyczną regulacją temperatury.

Ponadto panele w obu wersjach mogą być wyposażone w dodatkowe słuchawki i/lub deszczownice. Na rysunku 13 pokazałem panel czasowy termostatyczny, z dodatkową słuchawką prysznicową. Panele natryskowe dostępne są również w wersjach niezintegrowanych, podtynkowych, gdzie wylewka i bateria montowane są jako osobne elementy, aczkolwiek właściwszą nomenklaturą byłoby wtedy mówienie o wylewce z oddzielnym mieszaczem, a nie o (zintegrowanym) panelu. Przykład takiego rozwiązania pokazałem na rysunkach 14 i 15. Dotyczy to zarówno wersji elektronicznych, jak i czasowych.

Panele natryskowe są mało popularnym rozwiązaniem w Polsce – najczęściej montuje się klasyczną armaturę. Panele mają jednak pewne przewagi, które istotne są właśnie w zastosowaniach w obiektach publicznych. W porównaniu z klasyczną armaturą naścienną są bardziej odporne na wandalizm, posiadają też niewidoczne mocowania, więc użytkownicy nie mają dostępu do części wrażliwych. Dodatkowo łatwiej na nich utrzymać higienę – mają proste, smukłe kształty, na których trudniej osadza się kamień i łatwiej je wyczyścić. Natomiast w porównaniu z armaturą podtynkową są łatwiejsze do zainstalowania. Nie wymagają skomplikowanej instalacji podtynkowej wraz z jej uszczelnianiem. Panele montuje się na ścianie, a wodę można do nich doprowadzić z góry lub wyprowadzić przyłącza ze ściany za panelem. Również serwisowanie jest prostsze, bo konserwator ma bezpośredni i wygodny dostęp do części wrażliwych po zdemontowaniu obudowy. Dodatkowo, panele są ciekawym rozwiązaniem w kontekście renowacji, bo nie ma konieczności niszczenia ścian, co pozwala na łatwiejsze przeprowadzenie prac i większą dowolność w razie remontu. Są też pomysłowym rozwiązaniem remontowym, które ukrywa ślady po poprzednich instalacjach.

Armatura elektroniczna i czasowa
Wyroby z tej grupy pełnią zasadniczo tę samą funkcję, co wcześniej omówione panele. Mają więc analogiczne funkcje. Jako rozwiązanie pierwsze historycznie i „klasyczne” są częściej wybierane, niż wspomniane panele. Na rysunkach 16-18 pokazałem przykłady tego typu wyrobów.

Filtry antybakteryjne do montażu na wylewkach
W przeciwieństwie do „domowych” warunków, w przypadku budynków użyteczności publicznej występują pewne dodatkowe wymagania prawne w zakresie higieny wody użytkowej, związane z monitorowaniem jej jakości bakteriologicznej [3]. Jak wiadomo, w wodzie stojącej rozwijać mogę się drobnoustroje, w tym zwłaszcza szkodliwie dla zdrowia bakterie z grup Legionella i Pseudomonas Aeruginosa. Metod zapobiegania temu zjawisku jest kilka, w tym stosowanie ciągłej, bądź okresowej dezynfekcji cieplnej (okresowy przegrzew cwu do temperatury z zakresu 70-80^oC) lub chemicznej (dodawanie chloru do wody do uzyskania okresowego stężenia powyżej 10 mg/litr), również wskazane w wymaganiach prawnych, a mające na celu po prostu uśmiercenie kolonii bakterii. Oprócz tego typu dezynfekcji, którą można nazwać dezynfekcja aktywną, mogą być również stosowane inne metody zapobiegania ekspozycji człowieka na te bakterie, w tym po prostu filtrowanie wody. Nie jest to oczywiście dezynfekcja w świetle fizyki zjawiska i w myśl przepisów prawa, ale za to metoda ta może być prowadzona na bieżąco, na czerpanej wodzie i w samym punkcie jej poboru. Filtry dedykowane do tych celów różnią się od zwykłych filtrów do filtrowania wody, np. filtrów siatkowych, gdyż oczyszczać muszą ją z bardzo małych frakcji, której typowa siatka takiego filtra nie byłaby w stanie zatrzymać. Filtr może stanowić dodatkowy element, montowany na wylocie wylewki, ale może to być również cała, natryskowa słuchawka filtracyjna.

Aby filtry skutecznie filtrowały drobnoustroje, w tym bakterie z grupy Legionella, oczko siatki filtracyjnej musi być bardzo małe, rzędu max. 0,1-0,2 µm. Taką gradację zapewniają specjalne membrany filtracyjne. Zwykle wykonywane są one w dwóch wersjach – jako płaskie lub z włókien kanalikowych. Są one najczęściej jednorazowe i nie podlegają czyszczeniu, tj. po przepracowaniu określonej liczby tygodni/miesięcy (zwykle do kilku miesięcy), lub po przefiltrowaniu określonej liczby litrów (zwykle do kilkunastu tysięcy litrów), powinny być wymienione i zutylizowane. Filtry tego rodzaju są dostępne także w wersji sterylnej, gdzie sterylizacja (np. promieniami gamma) odbywa się jeszcze w fabryce, jako końcowy etap produkcji. Na rysunku 19 pokazałem przekrój typowego filtra kanalikowego, a na rysunku 20 sposób jego montażu na wylewce baterii umywalkowej. Na rysunkach 21 i 22 pokazałem rozwiązanie z wylewką filtrującą do baterii umywalkowej, a na rysunku 23 rozwiązanie ze słuchawką filtrującą do natrysku prysznicowego.

Mieszacze termostatyczne do instalowania z bateriami
Urządzenie te służą, jak można się domyślać, mieszaniu wody ciepłej z zimną w celu uzyskania oczekiwanej wartości temperatury tej wody na wyjściu z baterii. Dodatkowo mieszanie to odbywa się w sposób automatyczny. Urządzenia te mogą być wbudowane w korpusy baterii, ale mogą także stanowić osobne elementy, które montuje się razem z bateriami w docelowym miejscu.

To wszystko jasne, ale w takim razie po co w ogóle podgrzewać wodę użytkową do tak wysokiej temperatury, skoro potem zachodzi konieczność jej obniżania? Przecież wartości rzędu 55-60^oC, których wymaga polskie prawo, to poziomy powodujące już oparzenia skóry. Tak, to prawda, ale powód takiego działania jest jeden konkretny i nadrzędny, a też – wbrew pozorom – wynikający z przesłanek zdrowotnych. Jest to oczywiście kwestia bakterii, o których wspomniałem wcześniej. Okazuje się, że właśnie dopiero tak wysokie temperatury skutecznie je likwidują. Mieszacze, oprócz możliwości uzyskania konkretnej wartości temperatury, pełnią również funkcję jej ograniczników. Wymagania dot. maksymalnej temperatury w punkcie czerpalnym, a niższej, niż wspomniane 55-60^oC dla „zwykłych” budynków, występują np. dla budynków przeznaczonych na zbiorowy pobyt dzieci i osób z niepełnosprawnościami [5]. W takich budynkach, zgodnie z tym rozporządzeniem „(…) w instalacji wody ciepłej powinny być stosowane termostatyczne zawory mieszające z ograniczeniem maksymalnej temperatury do 43°C, a w instalacjach prysznicowych do 38°C, zapobiegające poparzeniu”. Mieszacz należy montować jak najbliżej punktu poboru wody/baterii. Co ważne, mieszacz taki powinien mieć możliwość pracy również w warunkach prowadzenia dezynfekcji cieplnej. Innymi słowy – nie może być zamknięty przy temperaturach rzędu 70-80^oC, przy których, zgodnie z prawem, taką dezynfekcję się przeprowadza. Funkcja ta może być uruchamiane ręcznie, automatycznie-mechaniczne, bądź zdalnie – dzięki elektronicznemu sterowaniu. Więcej informacji na temat mieszaczy w instalacjach cwu można znaleźć w artykule [4]. Na rysunku 24 pokazałem budowę typowego, samodzielnego (niewbudowanego w baterię) mieszacza termostatycznego, a na rysunku 25 jego typową aplikację do pojedynczego punktu czerpalnego.

Armatura spłukująca do pisuarów i WC
Ta grupa urządzeń to w przypadku obiektów publicznych przede wszystkim warianty sterowane elektronicznie i czasowo, analogicznie do wcześniej omówionych baterii. Z pewnością każdy kierowca spotkał się z takimi rozwiązaniami na popularnych MOP-ach i je kojarzy. Zwłaszcza pisuarowe spłukiwacze elektroniczne, z czujnikami zbliżeniowymi, mogą wywoływać mieszanie uczucia przy korzystaniu. Ale to i tak mniej zaskakujące, niż np. korzystanie z ubikacji w pomieszczeniu, które nie ma okien (lub na zewnętrz jest ciemno), w którym światło uruchamiane jest automatycznie, przez czasowy czujnik ruchu, a czujnik ten akurat nie „łapie” swoim zasięgiem kabiny, w której siedzimy…Odkładając te dywagacje na bok, armatura pisuarowa dostępna jest w wariantach montażu natynkowego – z widocznym dopływem wody (rozwiązanie niespecjalnie nadające się do obiektów publicznych, zwłaszcza w kontekście potencjalnych aktów wandalizmu), podtynkowego – montowana wewnątrz ściany, zaściennego – do montażu w szachcie technicznym, gdzie mechanizm jest całkowicie niedostępny dla użytkowników, i na stelażu – który da się łatwo i szybko zainstalować, bo dostarczany jest już wstępnie zmontowany.

W pisuarach elektronicznych, podobnie jak w bateriach elektronicznych, mogą być implementowane funkcje okresowego spłukiwania, np. co 24 godzony od ostatniego użycia. W tym przypadku jest to jeszcze bardziej istotne z uwagi na warunki higieny. Elektroniczne sterowanie daje również możliwość „inteligentnego” działania. Np. w obiektach widowiskowych, w przerwach między wydarzeniami, następuje wzmożony ruch i użytkowanie pisuaru. W typowym rozwiązaniu pisuar spłukuje wodę po każdym użyciu, a więc zużywa dużą ilość wody. „Inteligentne” rozwiązania są zdolne do wykrywania okresów wzmożonego użytkowania i dostosowywania do nich objętości spłukiwanej wody, która jest redukowana do objętości potrzebnej jedynie do opłukania ścianek pisuaru. Spłukiwanie właściwe umożliwiające oczyszczenie pisuaru i wymianę wody w syfonie uruchamiane jest dopiero po ostatnim użytkowniku. Na rysunku 26 pokazałem typowe rozwiązanie przestrzeni pisuarowej, a na rysunku 27 elektroniczny zawór spłukujący do pisuarów.

Rozwiązania bezzbiornikowe do WC
Systemy bezzbiornikowe nazywane są też systemami bezpośredniego spłukiwania. Można by pomyśleć, że jest to rozwiązanie nowe, innowacyjne, prawda? Nic bardziej mylnego. Starsi czytelnicy zapewne pamiętają, jak wyglądał popularny w PRL-u system spłukiwania w blokach mieszkalnych – zawór spłukujący z rączką, umieszczony na wysokości zasięgu dłoni, zasilany bezpośrednio z rury wody zimnej i wtłaczający wodę do miski ustępowej przez biegnącą do niej po ścianie rurę, zwykle wykonaną z tworzywa sztucznego. Hałas przy uruchomieniu bywał niemiłosierny. Pewną innowacją wówczas były spłuczki z systemem wolnozamykającym, bo w klasycznej wersji, po puszczeniu rączki, spłuczka od razu się zamykała, powodując w instalacji powstawanie uderzeń hydraulicznych i dodatkowego hałasu. Generalnie – to, że ktoś korzysta z ubikacji, można było usłyszeć na kilku sąsiednich piętrach. Systemy te odeszły do lamusa i z pewnych względów stało się to słusznie. Ale z innych względów…niekoniecznie. W obecnie najpopularniejszych rozwiązaniach, czyli w systemach zbiornikowych, woda stoi w zbiorniku, czasem i po wiele godzin. A jak napisałem wcześniej, w wodzie stojącej chętniej namnażają się bakterie Legionella, zwłaszcza, jeśli temperatura tej wody jest powyżej ok. 20^oC, a najlepiej, jak jest w przedziale od 30^oC do 37^oC. Woda w wewnętrznej sieci w budynkach ma zwykle temperaturę poniżej 20^oC, nawet w lecie, co zapobiega namnażaniu się tych bakterii. Woda w zbiorniku może mieć temperaturę wyższą, bo może ogrzewać się od otoczenia, czyli od powietrza w pomieszczeniu. Ktoś powie – no dobrze, ale przecież wodą ze zbiornika się nie myjemy i też nie ma ryzyka przypadkowego jej połknięcia, jak to ma miejsce w przypadku kąpieli pod prysznicem. Owszem, ale po pierwsze – to nie połknięta woda z bakteriami (zwłaszcza Legionella) szkodzi, tylko wdychanie mgiełki wodnej, jaka z niej powstaje przy rozpyleniu, a po drugie – spłukując wodę, w naturalny sposób dochodzi do jej rozpylenia. Lepiej więc, żeby ta rozpylona woda pozbawiona była (aktywnych) bakterii. Kolejnym argumentem za stosowaniem tego typu rozwiązań w sanitariatach publicznych jest intensywność użytkowania przyborów. Im jest ona wyższa, tym wyższe jest ryzyko zakamienienia i awarii elementów oraz przecieków. Nie bez znaczenie jest też ilość miejsca wymagana do montażu – w przypadku systemów bezzbiornikowych jest mniejsza, a także intensywność spłukiwania jest wyższa – ciśnienie w instalacji jest znacznie wyższe, niż ciśnienie wynikające ze słupa wody zgromadzonej w zbiorniku, gwarantując przepływ wody ze znacznie większą prędkością. Pozwala to uzyskać wyższą higienę przyrządu (np. miski ustępowej) po spłukaniu.

Tak jak poprzednio, tak i tutaj dostępne są systemy spłukiwania ręcznego, elektronicznego i czasowego. Na rysunku 28 pokazałem takie rozwiązanie we współczesnym wydaniu i jego PRL-owską wersję.

Jak wspomniałem wcześniej, w obiektach publicznych może występować zagrożenie wandalizmem i ogólnie działaniem (celowym, bądź niecelowym) mogącym skutkować uszkodzeniem, lub kradzieżą urządzeń. Jakkolwiek produkty do obiektów publicznych z definicji są (a przynajmniej powinny być) przystosowane do zapobiegania takim działaniom, to istnieją specjalne rozwiązania, dedykowane do takich miejsc. Więcej informacji i szczegółów znaleźć można w artykule [2].

Materiały źródłowe:
[1] Materiały katalogowe i prasowe firmy Delabie
[2] Muniak D.: Antywandalowe wyposażenie sanitariatów, Polski Instalator, 7-8/2024 (320), str.: 32-40. Wersja on-line: https://www.polskiinstalator.com.pl/artykuly/instalacje-sanitarne/3358-antywandalowewyposa%C5%BCenie-sanitariat%C3%B3w
[3] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. 2017 poz. 2294)
[4] Muniak D.: Termostatyczne zawory mieszające w instalacji ciepłej wody użytkowej, Polski, Instalator, 4-5/2022 (302), str.: 22-26. Wersja on-line: https://www.polskiinstalator.com.pl/artykuly/instalacje-grzewcze/3272-termostatyczne-zawory-mieszaj%C4%85ce-w-instalacji-ciep%C5%82ej-wody-u%C5%BCytkowej 
[5] Obwieszczenie Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 15 kwietnia 2022 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. 2022 poz. 1225)
[6] Polska Norma PN-EN 817:2008: Armatura sanitarna -- Baterie mechaniczne (PN 10) -- Ogólne wymagania techniczne