Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej w dniu 31 marca 2004r. została ustanowiona dyrektywa o przyrządach pomiarowych zwana potocznie MID (Measuring Instruments Directive). Powyższa dyrektywa obejmuje dziesięć kategorii przyrządów pomiarowych, w których skład wchodzą również wodomierze do wody.

MID należy do grupy dyrektyw nowego podejścia, wdrażających system oceny zgodności, zastępujący – w przypadku przyrządów pomiarowych – dotychczasowy system prawnej kontroli metrologicznej, w zakresie zatwierdzenia typu legalizacji pierwotnej. Unijna dyrektywa weszła w życie 30 października 2006 r. Stopień dokładności nie będzie określany przez klasę, lecz przez współczynnik R (im większa wartość współczynnika tym wodomierz dokładniejszy).

Wymagania metrologiczne wg dotychczasowych przepisów (prawna kontrola metrologiczna-GUM) wg PN-ISO 4064
Błędy graniczne dopuszczalne (legalizacja pierwotn i ponowna)
Błąd graniczny dopuszczalny w przedziale dolnym zakresu obciążeń od Q_min włącznie do Q_t z wyłączeniem Q_t wynosi ±5% (woda zimna, woda ciepła i gorąca).
Błąd graniczny dopuszczalny w przedziale górnym zakresu obciążeń od Q_t włącznie do Q_max z wyłączeniem Qmax wynosi ±2% (woda zimna) i ±3% (woda ciepła i gorąca).

Wymagania metrologiczne wg dyrektywy MID (ocena zgodności- EN14154, OIML R49)
Błędy graniczne dopuszczalne (legalizacja pierwotna i ponowna)
Błąd graniczny dopuszczalny w przedziale dolnym zakresu obciążeń od Q₁ włącznie do Q₂ z wyłączeniem Q₂ wynosi ± 5% (woda zimna, ciepła i gorąca).
Błąd graniczny dopuszczalny w przedziale górnym zakresu obciążeń od Q₂ włącznie do Q₄ z wyłączeniem Q₄ wynosi ± 2% (woda zimna) i ±3% (woda ciepła i gorąca).

Strata ciśnienia
Należy pamiętać, że maksymalna strata ciśnienia na wodomierzu w całym zakresie strumienia objętości nie powinna przekraczać 100 kPa (1 bar).

Zakres pomiaru R = Q₃/Q₁

Q₁ (minimalny strumień objętości) – najmniejszy strumień objętości, przy którym wskazania wodomierza spełniają wymagania dotyczące błędów granicznych dopuszczalnych.
Q₂ (pośredni strumień objętości) – jest wartością strumienia objętości występującą pomiędzy ciągłym a minimalnym strumieniem objętości, przy którym zakres obciążeń pomiarowych podzielony jest na przedziały górny i dolny. Każdy z przedziałów ma charakterystyczny graniczny błąd dopuszczalny.
Q₃ (ciągły strumień objętości) – największy strumień objętości, przy którym wodomierz działa w sposób prawidłowy w normalnych warunkach użytkowania, tzn. w warunkach przepływu ciągłego lub przerywanego.
Q4 (przeciążeniowy strumień objętości) – jest największym strumieniem objętości, przy którym wodomierz działa w sposób prawidłowy w krótkim okresie czasu, bez uszkodzenia mechanizmu.

W 2016 roku w Polsce upłynął okres przejściowy, podczas którego obowiązywały jednocześnie stare i nowe (zawarte w unijnej dyrektywie MID) przepisy tworzące system oceny zgodności urządzeń pomiarowych. Jaki jest wymiar praktyczny finalnego odejścia od dawnych regulacji i pełnego przejścia z systemu prawnej kontroli metrologicznej na system oceny zgodności?
Unijna dyrektywa 2004/22/WE, nazywana dyrektywą MID została ustanowiona 31 marca 2004 roku i jest jedną z dyrektyw tzw. „nowego podejścia". Dyrektywy te stanowią realizację wprowadzonej we Wspólnocie Europejskiej w latach 1990÷1993 zasady modułowej oceny wyrobów. Zgodnie z nią, ocena produktów dotyczyć ma jedynie spełniania przez nie zasadniczych wymogów, które wyszczególnione są w dyrektywach. Producent musi więc wykazać, że jego wyrób jest zgodny z normą zharmonizowaną z określoną dyrektywą.
Dyrektywy „nowego podejścia", w tym dyrektywa MID, to kolejne rozwiązania prawne UE, które wspierać mają realizację swobody przepływu towarów w obrębie Unii. Nie był to jednak jedyny powód wprowadzenia MID. Dopuszczenie do obrotu wodomierzy i ciepłomierzy jedynie w oparciu o przepisy krajowe oznaczało, że nowe rozwiązania technologicznie znajdowały odbicia w obowiązujących przepisach. Regulacje wprowadzone w dyrektywie MID znosiły krajowe systemy prawnej kontroli metrologicznej i wprowadzały w ich miejsce jednolity system oparty o system oceny zgodności.
W Polsce poprzedni system prawnej kontroli metrologicznej przestał obowiązywać 29 października 2006 roku, ale do 29 października 2016 roku trwał okres przejściowy, gdy zastosowanie miały zarówno stare, jak i nowe regulacje. Urządzenia wprowadzone do obrotu w tym okresie na podstawie starych przepisów w dalszym ciągu mogły być legalizowane powtórnie. Wraz z upływem okresu przejściowego obowiązują jednak już tylko przepisy ustanowione w dyrektywie MID. Mimo trwania okresu przejściowego każdy nowy wodomierz, skonstruowany października 2006 roku, objęty już byłsystemem oceny zgodności, na podstawie wytycznych z Rozporządzenia Ministra
Gospodarki z 18 grudnia 2006 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla przyrządów pomiarowych.
Decyzje zatwierdzenia typu dla urządzeń pomiarowych wydanych przed 30 października 2006 roku zachowują swoją ważność aż do wygaśnięcia wskazanego w tych decyzjach terminu ważności, jednak nie później niż do 29 października roku – czyli do końca okresu przejściowego. Oznacza to w praktyce, że od 30 października 2016 nie można wprowadzić do użytkowania urządzenia, którego zatwierdzenie typu zostało wydane na podstawie starych przepisów. Można je jednak ponownie legalizować.
Nieobowiązujący już stary system zakładał, że prezes Głównego Urzędu Miar zatwierdzał, a jednostka administracyjna miar legalizowała urządzenie pomiarowe, które wprowadzane było po raz pierwszy do obrotu. Nowe rozwiązania prawne zastąpiły obowiązek legalizacji pierwotnej – wprowadzoną przez dyrektywę MID koniecznością dokonania oceny zgodności i przedłożenia certyfikatu badania typu urządzenia, przed wprowadzeniem go do użytkowania.
Wprowadzenie dyrektywy MID oznacza, że producent z Unii Europejskiej, który chciałby wprowadzić na polski rynek swoje urządzenia pomiarowe, nie musi już występować z wnioskiem o jego zatwierdzenie, jeżeli w jednym z państw członkowskich taki dokument został już wystawiony. Wystarczające będzie jedynie, aby producent lub jego przedstawiciel (np. oficjalny dystrybutor) przedstawił deklarację zgodności. Oczywiście działa to również w drugą stronę: producent z Polski nie musi starać się o zatwierdzenie swoich wodomierzy lub ciepłomierzy przed wprowadzeniem ich do sprzedaży w innych państwach członkowskich UE.
Wprowadzony do obrotu produkt musi spełniać zharmonizowane standardy, czyli być zgodny z normą zharmonizowaną z dyrektywą. Przykładowo: dla wodomierzy norma zharmonizowana z dyrektywą MID to EN14154 (części 1-3). Jeżeli przyrząd pomiarowy jest zgodny z normą zawartą w dyrektywie Measuring Instruments Directive, wówczas otrzymuje on znak zgodności CE, który może być umieszczonyna urządzeniu i jego opakowaniu. Należy przy tym pamiętać, że jeżeli przyrząd pomiarowy, z uwagi na swoją konstrukcję, powinien zostać poddany ocenie zgodności z dyrektywą inną niż MID (np. z dyrektywą niskonapięciową LVD lub dyrektywą dotyczącą kompatybilności elektromagnetycznej EMC), wówczas musi przejść badanie na zgodność także z normami zawartymi w tych dyrektywach.
Przejście na nowe przepisy sprawia pewien problem, zwłaszcza w doborze nowych wodomierzy zgodnie z zaprojektowanymi parametrami jeszcze wg starego podejścia.
W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na nazewnictwo przepływów, określanych względem poziomów błędów wodomierzy:

• Q₁ zastąpiło Q_min – przepływ minimalny określany jako graniczna, minimalna wartość przepływu minimalnego, dla którego wodomierz zachowuje 5% błąd pomiaru;
• Q₂ zastąpiło Q_t – przepływ pośredni określany jako wartość przepływu, dla którego wodomierz zaczyna mierzyć z dokładnością do 2%.
• Q₃ zastąpiło Q_n – ciągły strumień objętości
• Q₄ zastąpiło Q_max¬ jako przeciążeniowy strumień objętości.

Jednocześnie zastąpiono określanie dokładności wodomierzy wg klas (A, B, C, D) współczynnikami R, które odpowiadają stosunkowi Q₃/Q₁. Takie określenie dokładności jest bardziej precyzyjne i mieści się w przedziale od R40 do R800.
Najważniejszą zmianą, mającą duże znaczenie przy doborze wodomierzy wg MID jest zmiana wartości ciągłego strumienia objętości (przepływu nominalnego) względem starych przepisów dla tych samych wodomierzy. Jest ona większa i ma to związek ze zmienionym sposobem obliczania tej wartości względem przepływu maksymalnego. W MID zachowano wartości poziomów przepływu maksymalnego, wg którego powinno się dobierać odpowiedniki wodomierzy wg starych przepisów, zmieniono jednak sposób wyznaczenia Q₃ (Q₃ = Q₄/1,25 wg MID oraz Q_n = Q_max/2 wg starego podejścia). Przykład: wodomierz DN15 o Q₃ = 1,6 m₃/h jest odpowiednikiem wodomierza DN15 o Q_n = 1,0 m₃/h. Oba mają przepływ maksymalny (przeciążeniowy) na poziomie 2 m₃/h.

Autor: dr inż. Andrzej Świerszcz