Artykuł obejmuje zagadnienia formalne związane z wprowadzeniem do obrotu i wykonaniem badań typu prefabrykowanych oczyszczalni ścieków według zharmonizowanej normy europejskiej EN 12566 „Małe oczyszczalnie ścieków dla obliczeniowej liczby mieszkańców do 50 OLM”. W szczególności przedstawia zakres najważniejszych badań typu opisany we wspomnianej normie, który wciąż budzi wiele wątpliwości i bywa nieprawidłowo interpretowany.

W miarę rozwoju przemysłowego, przyrostu aglomeracji miejskich i podmiejskich ilość ścieków odprowadzanych do gruntu i cieków wodnych jest coraz większa. Stwarza to niebezpieczeństwo zakażenia ludności, utrudnia korzystanie z wody do celów wypoczynkowych i gospodarczych oraz uniemożliwia pobieranie jej do picia. Oczywiste jest więc, że należy stworzyć odpowiednie warunki do rozkładu materii organicznej w sposób sztuczny przed wprowadzeniem ścieków do gruntu i rzek w zespołach urządzeń zwanych oczyszczalniami ścieków [9].
W ściekach bytowych znajdują się fekalia pochodzące z procesów fizjologicznych i odpadki powstałe w gospodarstwach domowych. W związku z tym ścieki te zawierają głównie substancje organiczne, które pod wpływem bakterii ulegają rozkładowi na proste związki mineralne. Ich rozkład może odbywać się z udziałem bakterii tlenowych (aerobowych), istniejących tylko w środowisku o dostatecznej ilości tlenu, albo z udziałem bakterii beztlenowych, gnilnych (anaerobowych).

Istotnym problemem do rozwiązania jest skuteczność metod i urządzeń do oczyszczania ścieków pochodzących w szczególności z gospodarstw domowych. Tymczasem z doświadczeń Instytutu Techniki Budowlanej wynika, że opisany w normach EN 12566 zakres badań typu wyrobów budowlanych ciągle budzi wątpliwości i jest nieprawidłowo interpretowany.

Na jakich normach i aktach prawnych się opieramy?

Norma PN-EN 12566 oraz raporty techniczne. Zakres badań, wymagania projektowe i wymagania dotyczące dopuszczalnego obciążenia, a także skuteczności oczyszczania, wodoszczelności i trwałości oczyszczalni zostały opisane w normie PN-EN 12566 „Małe oczyszczalnie ścieków dla obliczeniowej liczby mieszkańców (OLM) do 50”, która jest podzielona na kilka części. Najczęściej stosowane na rynku wyrobów budowlanych części tej normy to:

• w odniesieniu do osadników gnilnych – PN-EN 12566-1 [1] i PN-EN 12566-4 [3];
• w odniesieniu do małych oczyszczalni ścieków – PN-EN 12566-3 [2].

Powyższe normy nie obejmują wszystkich wymagań i metod badań, dlatego ich uzupełnieniem są opublikowane raporty techniczne oraz normy:

• raport CEN/TR 12566-2 „Systemy infiltracji w gruncie”;
• raport CEN/TR 12566-5 „Systemy filtracji ścieków wstępnie oczyszczonych”;
• PN-EN 12566-6 „Prefabrykowane urządzenia do oczyszczania odpływu z osadników gnilnych”;
• PN-EN 12566-7 „Prefabrykowane urządzenia do oczyszczania trzeciego stopnia”.

Przydomowe oczyszczalnie ścieków spełniają ustawową definicję wyrobu budowlanego, toteż podlegają według ustawy o wyrobach budowlanych ocenie zgodności i obowiązkowi wstępnego badania typu, które powinno wykonać laboratorium notyfikowane przez UE według normy zharmonizowanej. W tym przypadku – według właściwej dla rodzaju badanej oczyszczalni ścieków części normy PN-EN 12566 [1]-[3].

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie sposobów deklarowania zgodności wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym [7]. Zgodnie z tym rozporządzeniem urządzenia do oczyszczania ścieków w miejscu ich wytwarzania (oczyszczalnie domowe), wymagają zastosowania minimum trzeciego systemu oceny zgodności, a więc z udziałem jednostki notyfikowanej (znak CE). Taki system daje gwarancję obiektywności badań i pewność, że wyrób ze znakiem zgodności CE spełnia deklarowane wartości. Dodam, że małe oczyszczalnie ścieków objęte normami zharmonizowanymi EN 12566 podlegają pod trzeci system oceny zgodności [8] także zgodnie z Decyzją Komisji 95/467/UE oraz mandatem M/118 „Wyroby do odprowadzania ścieków”.
System trzeci jest to:
…Deklarowanie zgodności wyrobu budowlanego przez producenta na podstawie: (1) wstępnego badania typu przeprowadzonego przez notyfikowane laboratorium badawcze, (2) zakładowej kontroli produkcji…

Zakres badań typu jest uzależniony od końcowego przeznaczenia wyrobu, które określa producent, i może ograniczać się tylko do takich badań, które mają wpływ na zamierzone zastosowania. Jeżeli zastosowanie wyrobu jest zgodne z określonym w normie, to badania typu obejmują wszystkie właściwości wyrobu.

W wielu przypadkach producenci lub dystrybutorzy, którzy opracowują szeroką gamę rozwiązań technologicznych, wykorzystując te same materiały, wielkości i pojemności lub gotowe prefabrykaty w różnych rodzinach wyrobów, wystawiają końcową deklarację właściwości użytkowych wyrobu i oznaczają go znakiem CE – niezgodnie z obowiązującymi przepisami. Normy zharmonizowane z serii 12566 wyraźnie określają zakres stosowania do 50 (OLM). Powyżej tych wielkości wyroby nie są już objęte normą zharmonizowaną PN- N 12566-3 [2] i należy dla nich wystąpić o wydanie aprobaty.

Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego [4]. Można w nim znaleźć aktualnie obowiązujące przepisy dotyczące jakości ścieków oraz poziomu redukcji zanieczyszczeń w oczyszczonych ściekach bytowych. Rozporządzenie to dotyczy:

• substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, powodujących zanieczyszczenie wód, które powinny być eliminowane, oraz substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, powodujących zanieczyszczenie wód, które powinny być ograniczane;
• warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, w tym najwyższych dopuszczalnych wartości zanieczyszczeń, oraz warunków, jakie należy spełnić w celu rolniczego wykorzystania ścieków;
• miejsc i minimalnej częstotliwość pobierania próbek ścieków, metodyki referencyjnej analizy i sposobu oceny, czy ścieki odpowiadają wymaganym warunkom;
• najwyższych dopuszczalnych wartości zanieczyszczeń dla ścieków z oczyszczalni ścieków bytowych i komunalnych oraz dla ścieków z oczyszczalni ścieków w aglomeracji.

Autor: Monika Lipska

O podstawach do wyznaczenia zakresów badań, badaniu wodoszczelności małych oczyszczalni, badaniu skuteczności oczyszczania ścieków, przygotowaniu deklaracji właściwości użytkowych zgodnie z rozporządzeniem PE oraz raporcie z notyfikowanego laboratorium można przeczytać w dalszej częsci artykułu w trzecim numerze Polskiego Instalatora PI 3/16.