Pompy ciepła to nowoczesne urządzenia pracujące przy wykorzystaniu energii elektrycznej oraz energii termicznej dolnego źródła, w związku z czym przy przeglądach odchodzi konieczność kontroli instalacji gazowej. W tym samym momencie dochodzi jednak kilka innych aspektów, które trzeba koniecznie uwzględnić przy corocznej wizycie serwisowej.

Oczywiste jest, że utrzymanie urządzenia grzewczego w dobrej kondycji technicznej to podstawa długiej i bezawaryjnej pracy całego systemu grzewczego. Jednak zrozumienie dla tej kwestii to jedno, a systematyczne podejmowanie odpowiednich działań profilaktycznych przez klientów – drugie. Dlatego, w celu utrzymania gwarancji, obecnie większość producentów wymaga wykonywania przeglądów urządzeń grzewczych po każdym roku ich eksploatacji, począwszy od pierwszego uruchomienia. Dotyczy to tak samo kotłów, jak i pomp ciepła, choć naturalnie zakres czynności serwisowych w pewnym zakresie jest tu odmienny. Zalecane jest również wykonywanie przeglądów po okresie gwarancji – jako działanie, które może uchronić klienta przed większą i kosztowną awarią mogącą wystąpić w niedalekiej przyszłości.

Sprawdzenie szczelności instalacji chłodniczej
Pompa ciepła to urządzenie chłodnicze, do którego uruchomienia oraz wykonania przeglądów wymagane są uprawnienia chłodnicze. Dodatkowo, w związku z wymogami określonymi w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego 517/2014, operator urządzenia (w instalacjach domowych jest to najczęściej właściciel urządzenia) zobowiązany jest zapewnić wykonanie corocznej kontroli szczelności, jeżeli jego urządzenie zawiera fluorowane gazy cieplarniane w ilości:

• większej lub równej 5 ton – dla urządzeń niehermetycznie zamkniętych typu split;
• większej lub równej 10 ton – dla urządzeń hermetycznie zamkniętych typu monoblok.

Powyższe warunki pokrywają się z wymogiem założenia karty urządzenia w Centralnym Rejestrze Operatorów. Wykonania kontroli szczelności musi dopilnować operator (właściciel) urządzenia. Wiedzę na temat ilości czynnika chłodniczego może on uzyskać z tabliczki znamionowej urządzenia, dokumentacji technicznej lub od serwisanta dokonującego pierwszego uruchomienia.

! W praktyce, w celu utrzymania gwarancji producenta, również w odniesieniu do urządzeń, w których ilość czynnika nie przekracza granic określonych w rozporządzeniu PE 517/2014, wymagany jest coroczny przegląd, a ten obejmuje m.in. kontrolę szczelności układu chłodniczego.

Do czego może doprowadzić wyciek czynnika? – Podczas sezonu grzewczego jednostka zewnętrzna oszrania się i jeżeli w układzie nie będzie wystarczającej ilości czynnika, jednostka nie będzie mogła się odszronić i będzie pokrywała się coraz grubszą warstwą lodu. Doprowadzi to do wychłodzenia instalacji w budynku, a w skrajnym przypadku oblodzenie łopat wentylatora może nawet spowodować ich połamanie. Dlatego podczas przeglądu serwisant powinien sprawdzić, czy nie doszło do rozszczelnienia instalacji chłodniczej. Miejsca ewentualnych wycieków można zlokalizować poprzez plamy oleju widoczne pod połączeniami chłodniczymi. Na brak wystarczającej ilości czynnika może nas naprowadzić również kontrola pracy obiegu chłodniczego, m.in. wysoka temperatura przegrzania czynnika.

Kontrola wybranych elementów instalacji grzewczej
Wiele czynności podczas przeglądu pompy ciepła pokrywa się z czynnościami wykonywanymi przy przeglądzie kotła gazowego. W obu przypadkach podstawą są następujące czynności:

• sprawdzenie ciśnienia w instalacji,
• sprawdzenie naczynia przeponowego oraz
• wykonanie kontroli działania zaworu bezpieczeństwa.

Kontrola przepływu. Pompa ciepła dodatkowo wymaga zachowania odpowiedniego przepływu medium (wymagana wartość różni się w zależności od producenta oraz mocy jednostki), którego brak może wynikać m.in. z zanieczyszczenia instalacji. Łatwo to skontrolować poprzez wykręcenie filtra siatkowego na powrocie z instalacji grzewczej. Warto pamiętać, że wiele pomp ciepła, w celu zapewnienia właściwego odbioru ciepła od skraplacza, jest wyposażona w czujnik przepływu i w przypadku niewystarczającego natężenia przepływu urządzenie nie podejmie pracy, wyświetlając usterkę.

Kontrola jakości medium. Każde urządzenie, w którym występuje wymiennik płytowy (w przypadku pomp ciepła powietrze-woda jest to skraplacz), jest mocno narażone na osadzanie się kamienia. Kamień osadzający się na płytach wymiennika prowadzi do ograniczenia powierzchni wymiany ciepła. W przypadku pracy pompy ciepła w takich warunkach, automatyka może odczytać zbyt niską temperaturę z czujnika na zasilaniu (za skraplaczem) względem wymaganej, w związku z czym zacznie pracować z większą mocą – w obiegu chłodniczym, za sprężarką, będzie wzrastać temperatura oraz ciśnienie, aż do momentu przekroczenia granicy zadziałania presostatu wysokiego ciśnienia. Konsekwencją jest nieuzyskanie wymaganej temperatury w obiegu grzewczym oraz wyświetlenie się usterki na regulatorze urządzenia. Podobna sytuacja może pojawić się podczas wygrzewania zasobnika ciepłej wody użytkowej z zakamienioną wężownicą.

Instalacja grzewcza od początku powinna być napełniona miękką wodą (według zaleceń producenta urządzenia), jednak podczas eksploatacji urządzenia użytkownik może być zmuszony uzupełnić zład wody – może być to spowodowane zadziałaniem zaworu bezpieczeństwa, wyciekiem z nieszczelności w instalacji lub np. wymianą grzejników. Dlatego serwisant podczas przeglądu powinien skontrolować instalację pod kątem twardości znajdującej się w niej wody.

Ocena pracy urządzenia nie tylko w sprzyjających warunkach
Jak już wspomniałem, serwis pomp ciepła wymaga od technika posiadania uprawnień chłodniczych oraz, oczywiście, wiedzy i pewnego doświadczenia w tym zakresie. W przypadku pobieżnie wykonanego przeglądu – najczęściej przeprowadzanego latem, kiedy warunki pracy powietrznej pompy ciepła są bardzo sprzyjające – można bowiem nie zauważyć usterek, które pojawiają się dopiero przy dużym obciążeniu urządzenia.

! Przy corocznej kontroli, jeżeli tylko pozwala na to automatyka pompy ciepła, warto zawsze sprawdzać w historii komunikatów, czy w ostatnich dniach lub tygodniach nie występowały jakieś usterki lub sygnały, których klient mógł nie zauważyć, np. ze względu na nocną porę ich występowania.

Zapewni to bardziej obiektywną ocenę pracy pompy ciepła, nie tylko przy uwzględnieniu chwilowych warunków jej funkcjonowania, ale możliwie zróżnicowanych, występujących w pewnym przedziale czasu.

Dobrą praktyką podczas przeprowadzania przeglądu pompy ciepła jest również wygrzanie zasobnika ciepłej wody użytkowej i bufora wody grzewczej do wysokiej temperatury (np. 50°C), a następnie sprawdzenie:

• z jaką różnicą temperatur na górnym źródle będzie pracowało urządzenie (zasilanie/powrót);
• jak będzie się wówczas zachowywał układ chłodniczy (skontrolowanie wartości temperatur i ciśnień);
• czy w takich warunkach nie pojawi się usterka.

Kontrola jednostki zewnętrznej
Największym elementem jednostki zewnętrznej pompy ciepła powietrze-woda jest parownik, czyli wymiennik odbierający ciepło z otoczenia, w którym dochodzi do odparowania i przegrzania czynnika chłodniczego. Istotną częścią parownika są gęste lamele, które intensyfikują wymianę ciepła między przepływającym czynnikiem a powietrzem. Ze względu na usytuowanie oraz zwartą konstrukcję (wąskie przestrzenie między lamelami), parownik jest elementem bardzo podatnym za zewnętrzne zanieczyszczenia, jak: kurz, pył, liście etc., w związku z czym podczas przeglądu konieczne jest sprawdzenie, czy nie wymaga on czyszczenia.

W lżejszych przypadkach zwykle wystarczy odkurzenie parownika miękką szczotką lub przedmuchanie sprężonym powietrzem, ale w sytuacji, gdy zanieczyszczenia mocno przywierają do wymiennika, może być konieczne użycie specjalnych środków chemicznych.

Podczas przeglądu obowiązkowo powinno się również sprawdzić, czy wentylatory jednostki zewnętrznej poruszają się swobodnie.

Kontrola pompy ciepła od strony elektrycznej
Poza zegarami chłodniczymi, pozwalającymi na diagnostykę obiegu chłodniczego, serwisant wykonujący przegląd powietrznej pompy ciepła powinien być również wyposażony w aparaturę do podstawowych pomiarów elektrycznych. Trzeba bowiem pamiętać, że sprężarka pompy ciepła jest podatna na wszelkie wahania napięcia w sieci i najczęściej odchyłka od wymaganego napięcia ponad 10% skutkuje usterkowym wyłączeniem urządzenia. Problem taki może się pojawiać zwłaszcza w obszarach wiejskich z przestarzałą siecią elektroenergetyczną oraz przy dużym obciążeniu sieci, czyli na przykład na osiedlach domów jednorodzinnych, gdzie wiele budynków zostało wyposażonych w pompy ciepła. Pomiar napięcia prądu dostarczanego z sieci pozwoli skontrolować, czy wartość napięcia nie jest już na granicy poprawnej pracy i ewentualnie podjąć działania zapobiegające awaryjnym wyłączeniom pompy ciepła.

! Często serwisant wykonujący przegląd pompy ciepła nie jest tą samą osobą, która dokonała jej uruchomienia, w związku z czym powinien on skontrolować, czy zostały zamontowane właściwe zabezpieczenia elektryczne, a także, czy przewody elektryczne nie są luźne.

Warto być skrupulatnym!
Jak już wspomniałem, w przypadku pomp ciepła, poza wymogami corocznych przeglądów narzucanymi przez producentów urządzeń, obowiązuje dodatkowy wymóg wynikający z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego odnoszący się do kontroli szczelności urządzeń zawierających czynniki chłodnicze. Przegląd urządzenia grzewczego przed sezonem grzewczym powinien być zatem sprawą priorytetową dla użytkowników, ale i serwisanci powinni podchodzić do niego bardzo skrupulatnie, aby zawczasu wykryć usterki i nie zostawić klienta bez źródła ogrzewania w zimę. Takie podejście pozwoli również zapobiec różnorakim nieporozumieniom, gdyby mimo wszystko zdarzyła się awaria, oraz zapewni dobre relacje z klientami.

Artykuł stanowi kontynuację cyklu „Warsztaty instalatora OZE”, tym razem w zakresie pomp ciepła. W tym roku w ramach cyklu opublikowaliśmy kilka artykułów na temat mikro- i małych instalacji fotowoltaicznych („PI” 4-5/2021; 6/2021; 7-8/2021; 9/2021). Korzystając z wiedzy ekspertów z działu Wsparcia Technicznego i Szkoleń firmy Viessmann, przygotowujemy jego kolejne odcinki z praktycznymi wskazówkami dla projektantów i wykonawców, które zarazem mogą służyć jako argumenty w rozmowach z inwestorami.