Każde urządzenie wyposażone w silnik elektryczny, spalinowy czy mechaniczne części ruchome powoduje określony hałas. Dotyczy to praktycznie wszystkich sprzętów i urządzeń w gospodarstwie domowym, w tym kotłów c.o. Hałasu z tych źródeł nie da się wyeliminować, ale ważne jest, by jego poziom był możliwie najniższy.

Kotły c.o. z racji swojej konstrukcji, funkcji i sposobu działania mogą generować dość wysoki poziom mocy akustycznej, który producenci starają się maksymalnie ograniczyć. Jest co ograniczać, ponieważ w kotle mamy do czynienia z co najmniej kilkoma elementami i procesami powodującymi hałas, do których trzeba zaliczyć:

• pracę silników elektrycznych w pompach i wentylatorach,
• proces spalania gazu,
• przepływ czynnika grzewczego,
• pracę elementów mechanicznych i elektronicznych, siłowników, przekaźników, zaworów.

Cicha praca kotłów ma szczególne znaczenie, kiedy montowane są one w pomieszczeniach, gdzie na co dzień mogą przebywać ludzie, a tak się dzieje coraz częściej. Wiele małych domów mieszkalnych jest dziś projektowanych bez typowej kotłowni, a kotły i osprzęt montuje się w kuchniach czy łazienkach. Podobnie sytuacja wygląda w budynkach wielorodzinnych z indywidualnym zasilaniem instalacji c.o.
Warto też pamiętać, że stały poziom mocy akustycznej kotła, zgodny z deklaracją producenta, świadczy o prawidłowej pracy urządzenia. Każde wahanie chwilowe lub długotrwałe czy nietypowe odgłosy mogą oznaczać jego wadliwą pracę lub uszkodzenie jakiegoś elementu.

1. Etykieta produktowa zgodna z ErP, na której podana jest wartość „głośności” urządzenia

Zdrowie, komfort i dyrektywy unijne

Hałas ma negatywny wpływ na nasze zdrowie fizyczne i psychiczne. Dlatego, jeśli urządzenie w domu będzie działać nie tylko sporadycznie, a tak jest z kotłami c.o., warto dokładnie przeanalizować wartości mocy akustycznej, jakie deklaruje jego producent. W celu lepszego zobrazowania, z czym możemy mieć do czynienia, podam kilka przykładowych poziomów ciśnienia akustycznego:

• 10 dB – próg słyszalności,
• 20 dB – wyciszone studio,
• 30 dB – biblioteka,
• 40 dB – sypialnia,
• 50 dB – biuro,
• 60-70 dB – głośny pokój, odkurzacz,
• 80-90 dB – klakson, autoalarm,
• ponad 90 dB – mocno uciążliwe i męczące dźwięki.

Zgodnie z postanowieniami Komisji Europejskiej, od 26 września 2015 r. producenci mogą sprzedawać w krajach UE wyłącznie urządzenia spełniające nowe, minimalne wymagania dotyczące zużycia energii i ochrony środowiska, także przed hałasem. Dotyczy to m.in. kotłów jednofunkcyjnych, wielofunkcyjnych (c.o. i c.w.u.), pojemnościowych podgrzewaczy c.w.u., a także systemów obejmujących kotły jednofunkcyjne lub wielofunkcyjne, regulatory temperatury i instalacje solarne. Przykładowo, maksymalne wartości poziomu mocy akustycznej instalacji hybrydowych, czyli kotłów współpracujących z pompami ciepła, podaje tabela 1.

 Zgodność urządzeń z dyrektywami unijnymi i zawartymi w nich wymogami producenci są zobligowani potwierdzić za pomocą oznaczenia CE. Jednocześnie na urządzeniach producenci (lub dystrybutorzy) muszą umieszczać etykiety,

które oprócz danych dotyczących klasy efektywności energetycznej i mocy urządzenia, zawierają informację o poziomie hałasu, jaki generuje urządzenie. Przypomnę, że przepisy te reguluje Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE z dnia 21 października 2009 r. (tzw. dyrektywa ErP – Energy rated Products) oraz Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/30/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie etykietowania.

Jaki hałas może niepokoić?

Hałas, jaki generuje urządzenie grzewcze z racji swojej typowej pracy, to jedna sprawa. Druga – to wszelkie nietypowe dźwięki. Mogą one być objawem nieprawidłowej pracy, a nawet awarii, dlatego powinniśmy być na takie sygnały uczuleni. Nie trzeba być wielkim specjalistą, by wiedzieć, że dzieje się coś niepokojącego z urządzeniem, jeśli po jakimś czasie jego użytkowania natężenie hałasu jest znacznie większe niż na początku lub pojawiają się dźwięki, których nie było słychać tuż po uruchomieniu urządzenia. Poniżej kilka typowych objawów dźwiękowych związanych z nieprawidłowościami w pracy instalacji i samego kotła.

Szum przepływającej wody, bulgotanie. To typowy objaw zapowietrzonej instalacji. Często wiąże się z tym niedogrzanie budynku, zimne grzejniki (zwykle ich połowa) czy wyłączanie się awaryjne kotła. Niestety, nie zawsze w tej sytuacji odpowietrzenie kotła czy instalacji załatwi sprawę. W starszych instalacjach przeważnie nie jest to typowe zapowietrzenie. Może to być również efekt spowodowany przez gazy, np. metan lub siarkowodór, wydzielane przez bakterie gnieżdżące się w instalacji. Jedyną skuteczną metodą pozbycia się problemu jest czyszczenie chemiczne instalacji za pomocą odpowiednich preparatów.
Szumy w instalacji mogą również powstawać z winy konstrukcji samej instalacji i tworzących się w niej oporów przepływu.

Piski podczas pracy kotła. Efekt dźwiękowy jest podobny jak przy ocieraniu się o siebie ruchomych elementów. W starszych kotłach występuje szczególnie często jako objaw zacierania się pompy obiegowej. Przyczyną może być jej zużycie lub zanieczyszczenia osadzające się na wirniku. Piskom może towarzyszyć wolniejsze nagrzewanie się instalacji oraz częste wyłączanie i włączanie się kotła.

Stukanie w instalacji, podobne, jeśli chodzi o częstotliwość, do stukania dzięcioła. Stukanie nie jest jednak ciągłe, a zdarza się w określonych sytuacjach, np. kiedy głowice termostatyczne przymykają zawory na grzejnikach. Takie objawy dotyczą zwykle nowych instalacji, oddanych do użytku lub świeżo po modernizacji. Przyczyną stukania jest zamiana podłączeń: powrotu z zasileniem.

Wybuchowy zapłon. Tego zjawiska, jak sądzę, nie trzeba dokładniej tłumaczyć. Najczęstszą jego przyczyną w starszych kotłach są zanieczyszczenia komory paleniskowej lub elektrod, a także ograniczony dostęp powietrza potrzebnego do spalania. Natomiast w nowych kotłach wśród przyczyn można wymienić przede wszystkim brak dokładnej regulacji i właściwego ustawienia parametrów pracy podczas pierwszego uruchomienia.

Świsty powietrza podczas pracy kotłów typu turbo lub kotłów kondensacyjnych. Powodów tego zjawiska może być wiele: od nieszczelnych uszczelek komory paleniskowej, przez zabrudzony palnik (świst powoduje przepływ gazu) czy uszkodzony wentylator, aż po nieszczelne przewody powietrzno-spalinowe lub ich niewłaściwy montaż. Efekty uboczne to nieprawidłowe spalanie, zachwiany bilans powietrzno-spalinowy, a tym samym wyższe koszty eksploatacji, a także wyłączanie się kotła i wchodzenie w stan awarii.

Trzaski w kotle, a dokładnie w wymienniku ciepła. To jedne z tych objawów, które spędzają sen z powiek serwisantów. Odbierane są jako odgłosy strzelania, pękania i syczenia. Najczęściej pojawiają się podczas grzania kotła do wysokiej temperatury, np. przygotowania ciepłej wody użytkowej. Są charakterystyczne dla zakamienionego wymiennika ciepła.

2. Kamień w wymienniku – gdy pęka, woda, kontaktując się z gorącą powierzchnią wymiennika, gwałtownie paruje, przez co dochodzi do zapowietrzenia instalacji

Trzaski to efekty dźwiękowe związane z pękaniem powłoki kamienia osadzonego na wymienniku ciepła w kotle (rozszerzalność materiału wymiennika jest inna niż kamienia). Kamień jest bardzo dobrym izolatorem, dlatego wymiennik, by ogrzać wodę do zadanej wartości, każdorazowo musi się nagrzać do dużo wyższej temperatury niż normalnie. W przypadku zakamienienia wymiennika ciepła można więc również zauważyć: spadek wydajności urządzenia grzewczego, zwiększone zużycie gazu, a także niedogrzane systemy c.o. i c.w.u. Ponadto pękanie kamiennej powłoki powoduje, że do czystej, bardzo gorącej powierzchni wymiennika gwałtownie dostaje się woda, co skutkuje jej nagłym parowaniem, a tym samym wzrostem ciśnienia w instalacji i jej zapowietrzeniem. Oczywiście wzrasta także ryzyko awarii wymiennika ciepła. Rozwiązaniem jest czyszczenie chemiczne wymiennika, o ile nie jest on już na tyle przegrzany, że nadaje się tylko do wymiany, co wbrew pozorom zdarza się nawet w przypadku stosunkowo nowych urządzeń. Wiele zależy od jakości wody kotłowej. Jeśli nie jesteśmy w stanie zapewnić wody o parametrach, jakie są wymagane, powinniśmy stosować inhibitory oraz wydajne filtry magnetyczne oczyszczające wodę z niepożądanych substancji i zanieczyszczeń stałych.

Warto uprzedzać klientów, że uszkodzenia kotłów spowodowane złą jakością wody nie są uwzględniane jako naprawy gwarancyjne. Dlatego też należy zwracać szczególną uwagę na jej jakość.