Proces naturalnego przesiąkania wód opadowych do gleby jest coraz bardziej ograniczany przez powierzchnie utwardzane. Postępujący wzrost uszczelnienia nawierzchni, obserwowany szczególnie w zlewniach o silnej antropopresji, prowadzi do wzrostu intensywności spływu wód opadowych, a w efekcie do wzrostu obciążenia systemów kanalizacji deszczowej i odbiorników wód opadowych.

Nagłe i intensywne deszcze, coraz częściej powodują lokalne podtopienia, a nawet powodzie, obejmujące swym zasięgiem znaczne obszary. Największe szkody występują w miastach, gdzie wody opadowe wyrządzają dotkliwe straty zarówno w infrastrukturze publicznej, jak i budownictwie indywidualnym oraz są zagrożeniem dla zdrowia i życia mieszkańców.
Rozbudowa istniejącej infrastruktury technicznej odprowadzającej ścieki deszczowe, o ile jest możliwa, napotyka na szereg barier technicznych, ekonomicznych oraz własnościowych, często trudnych do przezwyciężenia, a zebrane doświadczenia wskazują, że nie jest ona w pełni efektywnym systemem zagospodarowania wód deszczowych. W celu optymalnego zagospodarowania tych wód konieczne jest alternatywne podejście, zgodne z filozofią zrównoważonego rozwoju, pozwalające na sprawne ich odprowadzenie z danego terenu.

Problemem zagospodarowania wód deszczowych w sposób zgodny z naturą zajęli się specjaliści od gospodarki wodnej. W wyniku prowadzonych przez nich wielu prac i obserwacji stało się oczywiste, że oczyszczanie, zatrzymanie, wsiąkanie oraz gromadzenie wód deszczowych jest najbardziej wskazane w obrębie działki, na którą pada deszcz [1]. Zatrzymanie wód deszczowych u źródła (infiltracja, rozsączanie, magazynowanie) traktowane jako proces proekologiczny pozytywnie wpływający na gospodarkę wodną w zlewni, jest korzystne również z następujących powodów:
◗ obniżenie opłat z tytułu poboru wody wodociągowej, a co za tym idzie i odprowadzania ścieków,
◗ utrzymanie poziomu wód gruntowych – rozsączanie wody naśladuje naturalny obieg wody w przyrodzie, woda deszczowa z czasem dostaje się w głąb gruntu,
◗ zwiększa retencyjność zlewni, a tym samym w sposób istotny wpływa na opóźnienie i ograniczenie spływu wód opadowych,
◗ brak konieczności uiszczania opłat za odprowadzanie wód opadowych do kanalizacji (coraz więcej gmin, zgodnie z Ustawą o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, pobiera od właścicieli działek takie opłaty; ich wysokość zależy głównie od wielkości powierzchni utwardzonej).

Uwarunkowania prawne
Zgodnie z art. 3 pkt. 38 lit. c ustawy Prawo ochrony środowiska (tekst jedn. DzU z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) za ścieki uważa się wody opadowe lub roztopowe, ujęte w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni, w szczególności z miast, portów, lotnisk, terenów przemysłowych, handlowych, usługowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów. W myśl art. 273 ust. 1 pkt. 2, niniejszej ustawy, każdy podmiot korzystający ze środowiska ponosi opłatę za wprowadzenie ścieków do wód lub do ziemi, a wysokość opłaty uzależniona jest od wielkości, rodzaju i sposobu zagospodarowania terenu, z którego te ścieki są odprowadzane (art. 274 pkt 4 ust. 1). Opłatę ponosi się za wprowadzenie ścieków opadowych wyłącznie do systemu kanalizacji deszczowej z wyłączeniem kanalizacji ogólnospławnej [5]. Rodzaj powierzchni należy określić na podstawie informacji zawartych w ewidencji gruntów i budynków. Przy naliczaniu stosownej opłaty nie uwzględnia się powierzchni dachów (zgodnie z wyrokiem NSA z 2007-05-24 znak II OSK 255/07).
Odrębną sytuację mamy, gdy wprowadzamy ścieki opadowe do urządzeń kanalizacyjnych będących własnością innych podmiotów, np. gminy lub przedsiębiorstwa wodociągowo- kanalizacyjnego. Wówczas w myśl przepisów Ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowych odprowadzaniu ścieków (DzU z 2001 r. nr 72, poz. 747 z późn. zm.) podmioty, na rzecz których takowa usługa jest świadczona, mają obowiązek regulowania za nią należności. Sposób rozliczenia z odbiorcami za odprowadzone ścieki oraz sposób ustalania ilości odprowadzanych ścieków uregulowane są w przepisach art. 26 ust. 1 i art. 27 ust. 4 i 5 ww. Ustawy.
Dodatkowe regulacje dotyczące odprowadzenia wód opadowych z działki budowlanej zawarte są w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2002 r. Nr 75, poz. 690). Zgodnie z art. 28 warunków technicznych działka budowlana, na której sytuowane są budynki, powinna być wyposażona w kanalizację umożliwiającą odprowadzenie wód opadowych do sieci kanalizacji deszczowej lub ogólnospławnej. W razie braku możliwości przyłączenia do sieci kanalizacji deszczowej lub ogólnospławnej, dopuszcza się odprowadzanie wód opadowych na własny teren nieutwardzony, do dołów chłonnych lub do zbiorników retencyjnych. W art. 29 zawarty jest zakaz, będący konsekwencją powyższego zapisu, mówiący, że dokonywanie zmiany naturalnego spływu wód opadowych w celu kierowania ich na teren sąsiedniej nieruchomości jest zabronione.
Z kolei w Prawie wodnym (DzU z 2001r. Nr 115, poz. 1229) zawarte są regulacje odnoszące się do jakości ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi (art. 41) oraz obowiązków ciążących na wprowadzającym ścieki do wód lub ziemi w zakresie ochrony wód przed zanieczyszczeniem (art. 42).

Wybrane rozwiązania techniczne zagospodarowania wód opadowych
Wodę deszczową możemy retencjonować powierzchniowo i odparowywać, bądź wykorzystywać do celów gospodarczych (np.: spłukiwanie toalet, pranie) lub komunalnych (podlewanie zieleni, spłukiwanie ulic itp.). Na obszarach o gęstej zabudowie, a w szczególności na działkach prywatnych o niewielkiej powierzchni, otwarte zbiorniki retencyjne ze względu na swoje często znaczne rozmiary, mają ograniczone zastosowanie. Wykorzystywane urządzenia powinny nadawać się do montażu na stosunkowo niewielkiej głębokości przy jak największej ich pojemności. Wody deszczowe możemy infiltrować poprzez: studnie chłonne, skrzynki rozsączające, komory drenażowe – najczęściej stosowane (rys. 1) oraz zbiorniki retencyjno-infiltrujące i drenaże rurowe [1].

Sposoby zagospodarowania wód deszczowych [2, 3, 4]
◗ infiltracja bez retencji:
a) wsiąkanie powierzchniowe (trawniki z matą lub kratą trawnikową, bruki z kamienia naturalnego lub kostki betonowej – w układzie przepuszczalnym, płyty betonowe ażurowe, trawniki, asfalty drenujące),
◗ infiltracja z retencją:
a) wsiąkanie z gromadzeniem wody na powierzchni terenu (niecki, zbiorniki infiltracyjne),
b) wsiąkanie z gromadzeniem wody pod powierzchnią terenu (studnie chłonne, rowy chłonne, rury drenarskie),
◗ retencja:
a) niecki filtracyjne, zbiorniki retencyjno-filtracyjne – zdrenowane systemy oddzielone względem podłoża geomembraną,
b) zbiorniki retencyjne – do gromadzenia wody, zmniejszania przepływów maksymalnych i opóźniania fali odpływu, bądź wyrównywania dopływu do urządzeń technicznych,
c) dachy (płaskie) z podpiętrzeniem – odparowanie, opóźnienie odpływu,
d) „zielone dachy” – biologiczne oczyszczanie wód deszczowych przez rośliny i złoże gruntowe
◗ wykorzystanie wody deszczowej dla potrzeb prywatnych i komunalnych:
a) spłukiwanie toalet, podlewanie ogrodów, parków, mycie samochodów, pranie (wewnętrzna sieć zasilana jest przez wody opadowe).
...pełna wersja artykułu w PI 3/12