Krajowe przepisy dość liberalnie traktują kwestie zabezpieczenia dróg ewakuacji w budynkach średniowysokich, szczególnie mieszkalnych. Jest to po części uzasadnione chęcią obniżenia kosztów inwestycyjnych. Tymczasem zagrożenie pożarem w takich obiektach jest duże. Ponadto w relacjach ze zdarzeń pożarowych wspólnym mianownikiem często są trudności ewakuacji i działań ratowniczych związane z zadymieniem klatek schodowych. Jakie zatem powinno być racjonalne i skuteczne rozwiązanie tego problemu?

Do budynków średniowysokich zalicza się gro obiektów mieszkalnych oraz zamieszkania zbiorowego i właśnie w takich obiektach najłatwiej można się spotkać z nieodpowiedzialnym postępowaniem użytkowników i najwyższym ryzykiem wybuchu pożaru. Jednocześnie, ze względu na brak właściwej edukacji oraz szereg czynników natury socjologicznej (np. próba ratowania mienia) i ograniczeń ruchowych (np. możliwość snu, niepełnosprawność ruchowa osób starszych, małych dzieci itd.), ewakuacja może tam stwarzać poważne trudności, a jej czas jest niepokojąco długi. Potwierdzają to dane statystyczne, wyniki ćwiczeń realizowanych przez jednostki PSP oraz – co najważniejsze – relacje z przebiegu ewakuacji i gaszenia pożarów budynków średniowysokich. W tej sytuacji, trudno nie zadać kilku pytań:

• dlaczego w budynkach mieszkalnych średniowysokich nie zawsze stosuje się systemy oddymiania klatek schodowych, a zainstalowane układy tego typu są tak mało skuteczne?
• czy i jak powinna działać wentylacja pożarowa w omawianych typach budynków?
• czy można poprawić jej efektywność przy zachowaniu akceptowalnych kosztów?
• co jest szczególnie ważne i gdzie należy szukać sposobu poprawy bezpieczeństwa użytkowników budynków średniowysokich? Poniższy tekst jest próbą przynajmniej częściowej odpowiedzi na te pytania.

Czy problem ochrony dróg ewakuacji w ogóle jest istotny?

Patrząc na dane statystyczne dotyczące liczby pożarów, które mają miejsce w przedmiotowej grupie obiektów (a według danych z lat 2004-2013 jest ich rocznie średnio ponad 13 000), oraz liczbę poszkodowanych w ich wyniku osób (według tych samych danych: ponad 400 przypadków śmiertelnych i ponad 2700 rannych), odpowiedź na powyższe pytanie wydaje się oczywista. Jednak w znacznej części budynków instalowanie systemów oddymiania stanowi przerost formy nad treścią. Przykładem mogą tu być dwu- lub trzykondygnacyjne budynki, np. o przeznaczeniu przedszkolnym, klasyfikowane do kategorii ZLII lub niewielkie obiekty biurowe. Skuteczność instalacji oddymiającej ma w tym przypadku znaczenie drugorzędne ponieważ:

• przedszkolaki to wbrew pozorom grupa osób bardzo zdyscyplinowanych, dla których wychowawczyni stanowi niekwestionowany autorytet, co bardzo ułatwia wyprowadzenie maluchów z budynku. Sprawną ewakuację zakładać można również z budynków biurowych, w których znajduje się stosunkowo niewielka grupa sprawnych osób, a system bezpieczeństwa wspomagany jest przez monitoring i służby ochrony;
• wysokość dwóch-trzech kondygnacji nie stanowi poważnego utrudnienia dla prowadzenia akcji ratowniczo gaśniczej z zewnątrz;
• oczyszczenie z dymu klatki schodowej o tak małej kubaturze za pomocą samej klapy dy- mowej będzie mało efektywne. Przy oczyszczaniu obiektu z dymu skuteczne mogą być przenośne wentylatory strażackie.

Objęcie ochroną pionowych dróg ewakuacji jest istotne w obiektach średniowysokich, ale w takich o wysokości większej niż 3-4 kondygnacje, a także w takich, gdzie czas ewakuacji jest dość długi, prowadzenie akcji ratowniczo-gaśniczej wymaga zaangażowania bardziej specjalistycznego sprzętu, a szczególnie mogą występować czysto ludzkie ograniczenia charakterystyczne dla obiektów mieszkalnych i zamieszkania zbiorowego.

Odpowiadając na zadane w nagłówku pytanie, warto jeszcze przypomnieć art. 4.1. ustawy o ochronie przeciwpożarowej [3]:
…Właściciel, zarządca lub użytkownik budynku, obiektu lub terenu, zapewniając jego ochronę przeciwpożarową, obowiązany jest w szczególności:
… 3) zapewnić osobom przebywającym w budynku, obiekcie lub na terenie bezpieczeństwo i możliwość ewakuacji…

Jaki jest cel funkcjonowania urządzeń oddymiających?

Urządzenia służące oddymianiu powinny skutecznie usunąć z przestrzeni klatki schodowej dym, który przedostał się tam podczas otwarcia drzwi łączących klatkę z zadymionym korytarzem lub przyległym pomieszczeniem. Zakłada się, że po opuszczeniu bezpośrednio zagrożonej kondygnacji przez grupę uciekających osób, drzwi pożarowe wyposażone w samozamykacz przejdą do pozycji zamkniętej, odcinając napływ dymu na pionowe drogi ewakuacji. W tym momencie, lekko parafrazując przepis WT, można stwierdzić, że instalacja wentylacji oddymiającej powinna ponownie:
…usuwać dym z intensywnością zapewniającą, że w czasie potrzebnym do ewakuacji ludzi na chronionych przejściach i drodze ewakuacyjnej nie wystąpi zadymienie lub temperatura uniemożliwiająca dalszą bezpieczną ewakuację…
No dobrze, ale co z budynkami mieszkalnymi, gdzie wyjścia z mieszkań prowadzą bezpośrednio na klatkę schodową i nie muszą być (przynajmniej na razie) wyposażone w samozamykacz? – W takim przypadku system oddymiania musi działać co najmniej z taką skutecznością, żeby przedostający się w sposób ciągły do klatki schodowej dym nie opadał poniżej kondygnacji objętej pożarem. Umożliwia to bezpieczne opuszczenie budynku przez ludzi z niżej położonych kondygnacji oraz ułatwia dotarcie ekip ratowniczych w bezpośrednie sąsiedztwo źródła pożaru. Efektywność systemu powinna również zapewniać możliwość szybkiego oczyszczenia z dymu klatki schodowej po ugaszeniu pożaru.

Autor: Grzegorz Kubicki

O tym gdzie trzeba stosować systemy oddymiania klatek schodowych, jak projektować system oddymiania klatki schodowej, jak powinien być uruchamiany system oddymiania, jak eksploatacja obiektu wpływa na efektywność systemu, jak powinien wyglądać nadzór i konserwacja oraz o kierunkach rozwoju systemów oddymiania klatek schodowych można przeczytać w dalszej częsci artykułu w drugim numerze Polskiego Instalatora PI 2/16.