Drukuj
Nadrzędna kategoria: Artykuły tematyczne

Spółki handloweDecydując się na prowadzenie działalności gospodarczej w formie spółki jawnej wybieramy spółkę bardzo elastyczną, gdzie wspólnicy mają dużą swobodę w kształtowaniu postanowień umowy, a tym samym budują spółkę dopasowaną do swoich potrzeb. Niewątpliwym jej plusem jest podmiotowość – spółka jawna to niezależny od wspólników podmiot praw i obowiązków.

Spółka handlowa to podmiot, który powstaje z momentem wpisu do KRS na podstawie umowy spółki handlowej. Zawierając umowę wspólnicy albo akcjonariusze zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów, a gdy umowa lub statut spółki tak stanowi, także przez współdziałanie w inny określony sposób. 
Spółki handlowe możemy podzielić na:

Istotą takiego rozróżnienia spółek jest podstawa ich działalności. W przypadku spółek osobowych substratem spółki są wspólnicy, a postawą utworzenia – wola co najmniej dwóch wspólników wyrażona w umowie spółki. Natomiast substratem spółki kapitałowej jest jej kapitał. Przesłanką utworzenia spółki, oprócz woli wspólników, jest wniesienie kapitału, którego minimum zostało ustawowo określone (kapitał wniesiony przed rejestracją). Dopuszczalne jest utworzenie jednoosobowej spółki kapitałowej, gdzie całość udziałów (akcji) skupiona będzie w rękach jednego wspólnika (akcjonariusza).

Spółka jawna jako wzór

Wzorem handlowej spółki osobowej stworzonym przez ustawodawcę jest spółka jawna. W niej skupiają się wszystkie charakterystyczne cechy spółki osobowej. Pozostałe spółki osobowe, np. partnerska czy komandytowa, budowane są na podstawie spółki jawnej, z wyszczególnieniem różnic do założonego przez prawodawcę wzoru.

Cechy spółki jawnej:

Obowiązkowe elementy umowy

Zawarcie umowy spółki jawnej nie jest szczególnie utrudnione. Ustawodawca wprost określił obligatoryjne elementy umowy, bez których nie dojdzie do jej zawarcia i zawiązania spółki. Uproszczeniem jest możliwość zawarcia umowy przy wykorzystaniu wzorca, co wymaga wypełnienia odpowiedniego formularza udostępnionego w systemie teleinformatycznym. Warunkiem skorzystania z tego sposobu jest konieczność posiadania bezpiecznego podpisu elektronicznego lub podpisu potwierdzonego profilem zaufanym ePUAP. Umowa spółki jawnej jest zawarta po wprowadzeniu do systemu teleinformatycznego wszystkich obligatoryjnych elementów umowy, z chwilą opatrzenia ich podpisami elektronicznymi wszystkich wspólników.

Umowa spółki jawnej musi zawierać:

Inne składniki umowy mogą obejmować kwestie np. reprezentacji spółki, reguły prowadzenia spraw spółki, zasady podziału zysku. Jeśli wspólnicy nie ustalą tych dodatkowych elementów, wówczas stosujemy reguły ustalone przez ustawodawcę w Kodeksie spółek handlowych (k.s.h.).

Spółka jawna powstaje z chwilą wpisu do rejestru (wpis do KRS o charakterze konstytutywnym). Zgłoszenie spółki jest prawem i obowiązkiem każdego ze wspólników. Do zgłoszenia należy dołączyć umowę spółki oraz wzory podpisów wspólników uprawnionych do jej reprezentacji. Wpis spółki do KRS jest odpłatny – 500 zł wpis sądowy, 100 zł ogłoszenie w MSiG.

Spółka handlowa a spółka cywilna
Spółki handlowe istotnie różnią się od spółki cywilnej utworzonej na gruncie przepisów prawa cywilnego. Przede wszystkim spółki handlowe są odrębnymi podmiotami – spółki osobowe to ułomne osoby prawne, a spółki kapitałowe to osoby prawne. Spółki handlowe mogą we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, być stroną w postępowaniu sądowym (pozywać i być pozywane). Takiego rozwiązania nie było w spółce cywilnej – majątek był wspólników, przed sądem występowali wspólnicy, umowę zawierali wspólnicy s.c., a nie spółka. W spółce handlowej majątek jest spółki jako podmiotu, a nie wspólników. Także zobowiązania i odpowiedzialność ciążą na spółce. Wspólnicy są zobowiązani do współdziałania w osiągnięciu określonego w umowie celu – każdego dopuszczonego przez prawo, nie musi to być cel gospodarczy. Kluczowym elementem spółek handlowych są wkłady wniesione przez wspólników, nie może bowiem istnieć spółka bez wkładów (pieniężnych lub niepieniężnych). W spółce cywilnej wkład był jedną z możliwości współdziałania wspólników w dążeniu do osiągnięcia zamierzonego celu, ale nie był obowiązkowy.

Spółkę cywilną można przekształcić w spółkę jawną. Wymaga to zgłoszenia do KRS, a przedtem dostosowania umowy spółki cywilnej do wymogów przewidzianych przez prawo dla spółki jawnej. Przekształcenie w spółkę jawną jest dobrowolne (wola wszystkich wspólników) i następuje z chwilą wpisu spółki do rejestru (spółka cywilna ustaje). Prawa i obowiązki wspólników dotychczasowej spółki z mocy prawa przechodzą na nową spółkę jawną.

Stosunki wewnętrzne w spółce jawnej

Wspólnicy sp.j. mają dużą swobodę w ustaleniu stosunków wewnętrznych w spółce. Przepisy ustawy mają zastosowanie w tym zakresie dopiero, gdy umowa spółki w tym zakresie nie stanowi inaczej. Przy zakładaniu spółki warto podjąć decyzję, czy powyższe zagadnienia nie uregulować odmiennie od ustawodawcy, w sposób najbardziej przystępny dla wspólników i charakteru działalności spółki.

Prowadzenie spraw spółki

Sprawy spółki jawnej

Sprawy spółki można podzielić na trzy kategorie:

  • zwykłego zarządu (bieżące funkcjonowanie spółki, bez istotnych przesunięć majątkowych) – może ich dokonywać samodzielnie każdy wspólnik, niepozbawiony prawa prowadzenia spraw spółki. Jeśli przed załatwieniem takiej sprawy choćby jeden ze wspólników (mających prawo prowadzenia) jej się sprzeciwił, to wymagana jest uchwała wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw;
  • przekraczające zakres zwykłego zarządu (rozporządzanie majątkiem spółki, zbycie, nabycie praw, zakup nieruchomości, zaciągnięcie czy udzielenie pożyczki) – do podjęcia decyzji wymagana jest zgoda wszystkich wspólników, także tych pozbawionych prawa prowadzenia spraw spółki (jednomyślna uchwała);
  • nagłe, których niedokonanie mogłoby wyrządzić spółce poważną szkodę. Decyzję może podjąć każdy wspólnik mający prawo prowadzenia spraw spółki, bez uprzedniej uchwały wspólników.

Dotyczy przede wszystkim podejmowania decyzji zarządczych, zarówno bieżących jak i długofalowych, które mają duży wpływ na działalność i rozwój spółki (patrz ramka). Prowadzenie spraw spółki jest jednocześnie prawem i obowiązkiem każdego wspólnika, za które nie jest pobierane wynagrodzenie. Możliwe jest wyłączenie wspólnika (wspólników) od prowadzenia spraw za zgodą wspólnika wyłączonego, tj. w samej umowie spółki jawnej lub w trakcie działalności, w drodze uchwały. Uchwała taka wymaga jednomyślności i zgłoszenia zmian w sądzie rejestrowym (KRS). Jeżeli wspólnik nie wyraża zgody na wyłączenie, ustawodawca dopuścił tryb sądowy zmierzający do pozbawienia wspólnika prawa do prowadzenia spraw spółki z ważnych powodów, np. naruszenia obowiązku lojalności wobec spółki, uczestnictwa w działaniach i podmiotach konkurencyjnych, nieuczciwego postępowanie lub nierzetelnego wykonywania obowiązków, malwersacji, itp. (wyrok SA w Krakowie I ACa 1300/12 z dnia 23.01.2013 r.). Podstawą wyłączenia jest prawomocny wyrok sądu. Do momentu jego uprawomocnienia wspólnik nadal może prowadzić sprawy spółki.

Prawa i obowiązki majątkowe wspólników

Podstawowym obowiązkiem wspólnika jest wniesienie wkładu (pieniężnego lub niepieniężnego) do spółki. Aportem można wnieść własność rzeczy, praw lub sumy pieniędzy, obciążyć własne rzeczy lub prawa na rzecz spółki, a także świadczyć pracę lub usługi na rzecz spółki. W razie wątpliwości uważa się, że wkłady wspólników są równe, a udział kapitałowy wspólnika odpowiada wartości rzeczywiście wniesionego wkładu.

Natomiast podstawowym prawem majątkowym wspólnika jest prawo do zysku. Wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach bez względu na rodzaj i wartość wniesionego wkładu. Proporcje udziału w zyskach mogą zostać zmienione w umowie spółki (procent, ułamek). Prawo żądania wypłaty zysku wspólnik nabywa z końcem każdego roku obrotowego. W takim samym stopniu jak udział w zyskach, wspólnik ma obowiązek uczestniczenia w stratach spółki – zasadą jest równy udział także w stratach.

Dopuszczalne są jednak modyfikacje udziału wspólnika w stratach przez jego wyłączenie od udziału w stratach lub przyjęcie innej zasady uczestnictwa w stratach niż w zyskach.

Zbycie praw i obowiązków na osobę trzecią

Wspólnik ma możliwość przeniesienia ogółu praw i obowiązków wynikających ze spółki na osobę trzecią. Zbycie udziału na podstawie art. 10 k.s.h. służy zmianie składu osobowego spółki (wspólników). Potocznie mówiąc, wspólnik może sprzedać swój udział w spółce, ale pod pewnymi warunkami. Po pierwsze, umowa spółki musi przewidywać możliwość zbycia przez wspólnika praw i obowiązków.

Po drugie, wszyscy pozostali wspólnicy muszę na piśmie wyrazić zgodę na przeniesienie, chyba, że wspólnicy zastrzegli w umowie inaczej np. zniesienie pisemnej zgody. W następstwie zbycia, nowy wspólnik przystępuje do długu, zarówno związanego z uczestnictwem w spółce w stosunkach wewnętrznych, jak i wobec osób trzecich w stosunkach zewnętrznych. Za zobowiązania występującego wspólnika i spółki odpowiadają zatem solidarnie wspólnik występujący i nowy.

Obowiązek lojalności wobec spółki

Przejawia się głównie w konieczności powstrzymywania się wspólnika od wszelkiej działalności sprzecznej z interesem spółki. Szczególnym rodzajem nielojalnego działania jest zajmowanie się interesami konkurencyjnymi, np. uczestniczenie w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, jawnej, partner, komplementariusz lub członek organu spółki, czyli taki podmiot, który ma wpływ na zarządzanie tymi spółkami. Zakaz konkurencji polega na zabronieniu dokonywania wszelkich czynności, które można uznać za godzące w interesy spółki, ale tylko takich, które wiążą się z konkurencyjnym współuczestniczeniem na rynku.

Rozpoczęcie przez wspólnika istniejącej spółki jawnej samodzielnej działalności gospodarczej, której przedmiot pokrywa się z przedmiotem działalności spółki, stanowi naruszenie zakazu konkurencji. Zakaz konkurencji nie jest bezwzględny. Pozostali wspólnicy mogą wyrazić zgodę na działalność konkurencyjną wspólnika, w sposób wyraźny (np. w umowie spółki, uchwale), a także domniemany – gdy wspólnicy wiedzą o działalności konkurencyjnej wspólnika i nie sprzeciwiają się temu.

Złamanie zakazu konkurencji rodzi odpowiedzialność wspólnika, który może zostać zobowiązany do wydania korzyści, jakie osiągnął naruszając zakaz lub naprawienia szkody poniesionej przez spółkę w następstwie działania nielojalnego wspólnika. Z powództwem przeciwko nielojalnemu wspólnikowi może wystąpić każdy inny wspólnik, który działa w imieniu i na rzecz spółki jawnej.

Stosunki zewnętrzne spółki

Każdy wspólnik posiada uprawnienie do reprezentowania spółki, ale nie jest to obowiązkiem jak w przypadku prowadzenia spraw spółki. Wspólnik, który reprezentuje spółkę działa w jej imieniu, jako przedstawiciel. Zakres reprezentacji dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych spółki, m.in. składania pozwów, wszelkich pism procesowych, zawierania i wypowiadania umów, składania oświadczeń wobec organów itp.

Prawa reprezentacji nie można ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich. Dla kontrahenta spółki wspólnik ją reprezentujący zawsze ma pełne umocowanie, np. do zawarcia z nim umowy. Wszelkie ograniczenia w reprezentacji ustalone między wspólnikami (np. przyznanie uprawnienia do zawierania umów obciążających spółkę do 5000 zł) nie mają wpływu w stosunkach zewnętrznych. Gdy wspólnik zaciągnie zobowiązanie o wartości 7000 zł, jest ono ważne i skuteczne wobec kontrahenta. Może to natomiast rodzić odpowiedzialność wspólnika wobec spółki w ramach stosunków wewnętrznych.

Wspólnik może zostać pozbawiony prawa reprezentacji dobrowolnie (za jego zgodą w umowie spółki, w drodze późniejszej uchwały) lub przymusowo przez tryb sądowy (wyłącznie z ważnych powodów).

Odpowiedzialność za zobowiązania

Każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia, całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami i spółką oraz subsydiarnie ze spółką. Jaki zatem jest charakter prawny odpowiedzialności wspólnika za zobowiązania spółki jawnej? – Otóż:

Przepisy dotyczące odpowiedzialności wspólnika za zobowiązania spółki jawnej mają moc bezwzględnie obowiązującą. Postanowienia umowne między wspólnikami niezgodne z ustawą nie wywierają skutków wobec osób trzecich – kontrahenci mogą pozwać dowolnie obranego wspólnika, a także wobec każdego wspólnika prowadzić egzekucję w przypadku bezskuteczności egzekucji ze spółki.

Zakończenie działalności spółki

Rozwiązanie spółki następuje z momentem wykreślenia z KRS. Zanim jednak wykreślenie będzie możliwe konieczne jest przeprowadzenie postępowania likwidacyjnego, podczas którego nastąpi zakończenie wszystkich spraw związanych z działalnością spółki. Wspólnicy mogą przewidzieć inny sposób zakończenia działalności spółki – „nielikwidacyjny” – polegający m.in. na podjęciu jednomyślnej uchwały o rozwiązaniu spółki, podziale jej majątku, spłacie zobowiązań i rozliczeniu między wspólnikami. Mogą dokonać podziału majątku spółki w naturze, przekazać majątek jednemu ze wspólników z obowiązkiem spłaty pozostałych czy zbyć przedsiębiorstwo na rzecz osoby trzeciej. Wówczas nie przeprowadza się postępowania likwidacyjnego. Zgłoszenia wymaga tylko fakt zakończenia działalności spółki i wykreślenia jej z rejestru. Zgodnie z art. 58 k.s.h. rozwiązanie spółki powodują:

Zobowiązania spółki i ich spłata w procesie likwidacji

Przez zobowiązania spółki należy rozumieć zobowiązania wynikające z jej stosunków „zewnętrznych”, tj. wobec wierzycieli niebędących wspólnikami jak i wierzycieli będących wspólnikami, gdy zobowiązania nie wynikają ze stosunku spółki. Dopiero po ich zaspokojeniu możliwe jest uregulowanie zobowiązań wynikających ze stosunku spółki – zakończenie działalności spółki oznacza też konieczność rozliczenia się spółki ze wspólnikami.
Pozostały po spłacie zobowiązań majątek dzieli się między wspólników stosownie do postanowień umowy spółki. W przypadku braku takich postanowień w umowie, spłaca się wspólnikom udziały. Nadwyżkę dzieli się między wspólników w takim stosunku, w jakim uczestniczą oni w zysku. Niedobór, gdy majątek nie wystarcza na spłatę udziałów wspólników, dzieli się według zasad ich uczestniczenia w stratach spółki (umowa może określić inne zasady podziału niedoboru). Rzeczy wniesione przez wspólnika do spółki tylko do używania zwraca się mu w naturze.

Likwidatorami spółki są wszyscy wspólnicy. W granicach swoich kompetencji mają oni prawo do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentowania. W stosunkach wewnętrznych likwidatorzy powinni się stosować do uchwał wspólników. Wspólnicy mogą wyznaczyć na likwidatorów tylko niektórych spośród swego grona. Ustalenie likwidatorów następuje w drodze jednomyślnej uchwały, chyba że w umowie spółki postanowiono inaczej. Z ważnych powodów likwidatorów spółki może wyznaczyć sąd. Likwidatorzy mają obowiązek zgłosić do sądu rejestrowego fakt otwarcia likwidacji spółki. Jest to prawo i obowiązek każdego z nich. W zgłoszeniu należy podać nazwiska i imiona likwidatorów oraz ich adresy, a także oznaczyć sposób reprezentowania spółki w czasie likwidacji, nawet jeśli zasady reprezentacji nie uległy zmianie od tych określonych w umowie spółki.

W okresie likwidacji likwidatorzy powinni zakończyć bieżące interesy, ściągnąć należne spółce wierzytelności, wypełnić zobowiązania i upłynnić majątek spółki. Konieczne jest sporządzenie przez nich bilansu na dzień rozpoczęcia likwidacji i na dzień jej zakończenia, a jeżeli postępowanie likwidacyjne trwa dłużej niż rok, sprawozdanie należy sporządzić na dzień kończący każdy rok obrotowy.

Likwidatorzy powinni również złożyć wniosek o wykreślenie spółki z rejestru. W przypadku rozwiązania spółki bez przeprowadzenia likwidacji, obowiązek złożenia wniosku ciąży na wspólnikach, a księgi i dokumenty spółki muszą być przechowywane przez okres 5 lat przez wspólnika lub osobę trzecią.

W trakcie okresu likwidacyjnego spółka jawna działa pod dotychczasową firmą z oznaczeniem „w likwidacji”, np. Instalacje Grzewczo-Sanitarne Kowalski sp.j. w likwidacji.

Autor: Małgorzata Stępień