W następstwie nowelizacji z dniem 25.12.2014 r. w Kodeksie cywilnym kompleksowo zostały uregulowane uprawnienia i obowiązki wynikające z rękojmi i gwarancji jakości, mające zastosowanie do wszystkich kupujących i sprzedawców. Jednocześnie utraciły moc ustawy o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego, a także o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny.

Impulsem do dokonania zmian w zakresie rękojmi i gwarancji jakości, które weszły w życie 25 grudnia 2014 r., była konieczność wdrożenia do polskiego prawa dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2011/83/UE w sprawie praw konsumentów. Podstawowym założeniem tej dyrektywy jest ujednolicenie przepisów w zakresie praw konsumenta na poziomie europejskim. Znowelizowane prawo opiera się obecnie na rozbudowanym i szczegółowym obowiązku spoczywającym na przedsiębiorcy dostarczenia konsumentowi przed zawarciem z nim umowy prawdziwych, jasnych i wystarczających informacji, na podstawie których konsument podejmie przemyślaną decyzję o zawarciu umowy z danym przedsiębiorcą.

Nowa definicja wady fizycznej rzeczy

Nowelizacja prawa konsumenckiego rozszerza definicję wady fizycznej ujętą w prawie cywilnym. Wada fizyczna oznacza co do zasady niezgodność rzeczy sprzedanej z umową i pojawia się w sytuacji, gdy rzecz sprzedana:

• nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia rzeczy;
• nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego. Każdorazowo wypowiedzi sprzedawcy odnoszące się wprost do oferowanego przedmiotu sprzedaży, jeżeli wpływają na decyzję kupujących o jego zakupie, muszą być traktowane jako zapewnienie sprzedawcy o jakości przedmiotu sprzedaży. Zapewnienie o właściwościach obejmuje także sytuacje, gdy sprzedawca dostarczył kupującemu próbki towaru, którego zakup on rozważa. Tak samo traktuje się publiczne zapewnienia producenta lub jego przedstawiciela (osoby, która wprowadza rzecz do obrotu w zakresie swojej działalności gospodarczej), które są kierowane do potencjalnych nabywców – przez oznaczenie danej rzeczy certyfikatem jakości, znakiem bezpieczeństwa, świadectwem pochodzenia, ale również przez wystawienie posiadającej określone właściwości rzeczy na targach.
• nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia, np. kupujący poinformował, że wybrany grzejnik zamierza zamontować w łazience, natomiast sprzedający nie zwrócił mu uwagi, że grzejnik ten nie nadaje się do pomieszczeń wilgotnych. Informację o planowanym przeznaczeniu rzeczy kupujący musi jednak wprost skierować do sprzedawcy, najpóźniej w chwili zawierania umowy, a przy powoływaniu się na rękojmię jest zobowiązany, aby wykazać ten element umowy. Warto wiedzieć, że na sprzedawcy nie ciąży obowiązek uzyskania informacji od kupującego, w jakim celu przedmiot sprzedaży będzie wykorzystany;
• została kupującemu wydana w stanie niezupełnym, czyli towar jest niekompletny, brakuje części składowych, zapasowych, przynależności, które powinny znajdować się w zestawie.

Rzecz sprzedana może mieć także wadę fizyczną w razie nieprawidłowego jej zamontowania i uruchomienia, jeżeli czynności te zostały wykonane przez sprzedawcę lub osobę działającą w jego imieniu, albo przez samego kupującego, który czynności montażowe wykonywał według instrukcji otrzymanej od sprzedawcy.

Uprawnienia kupującego – obowiązki sprzedawcy

Jeżeli zakupiona rzecz ma wadę, kupujący może:

• złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy,
• żądać obniżenia ceny,

chyba że sprzedawca niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie. Rozstrzygając reklamację i żądania kupującego, należy uwzględnić poniżej przedstawione zasady korzystania przez kupującego z uprawnień wynikających z rękojmi.
Istotny charakter wady. Konsument może żądać odstąpienia od umowy tylko wtedy, gdy wada ma charakter istotny. Ustawodawca przy tym nie wprowadza definicji wady istotnej. Ocena charakteru wady musi być więc poprzedzona wnikliwą analizą, zarówno wady, jak i samego przedmiotu umowy.
Za wadę istotną należy uznać taką usterkę, która wyłącza normalne korzystanie z rzeczy zgodnie z celem umowy, stanowi zasadnicze odstępstwo od cech funkcjonalnych lub estetycznych właściwych dla danego towaru, znacznie obniża jego wartość albo polega na znacznym odstępstwie od zamówienia. Przy ocenie istotności wady w rozumieniu art. 560 § 1 k.c. eksponować należy przede wszystkim oczekiwania nabywcy związane z funkcjonowaniem rzeczy, a nie tylko jej zobiektywizowany stan techniczny w postaci niezdatności do zwykłego użytku (w ogóle lub w określonym zakresie) lub bezwartościowości w znaczeniu funkcjonalnym. Wadami istotnymi mogą być zarówno usterki nie dające się usunąć (wady nieusuwalne), jak i dające się usunąć (wady usuwalne).
Jeżeli kupujący odstępuje od umowy z powodu istotnej wady rzeczy sprzedanej, strony powinny zwrócić sobie nawzajem otrzymane świadczenia według przepisów o odstąpieniu od umowy wzajemnej. Na kupującym ciąży obowiązek wydania rzeczy sprzedawcy i zwrotnego przeniesienia własności, zaś na sprzedającym – odbioru rzeczy i zwrotu ceny jej nabycia. Odstąpienie przez kupującego od umowy sprzedaży rzeczy ruchomej z powodu wad nie powoduje automatycznego przejścia własności rzeczy z powrotem na sprzedawcę. Oznacza to, że kupujący ma obowiązek przeniesienia własności (musi złożyć stosowne oświadczenie), zaś sprzedawcy przysługuje roszczenie obligacyjne w tym zakresie.
Jeśli kupujący używa rzeczy po złożeniu oświadczenia o odstąpieniu od umowy, ewentualne ujemne skutki, związane np. z dalszym jej uszkodzeniem, obciążają kupującego i sprzedawca może skierować wobec niego odpowiednie roszczenie. Nie może natomiast żądać zapłaty od kupującego za to, że korzysta z rzeczy po odstąpieniu od umowy do momentu wydania jej sprzedawcy.

Wymiana, naprawa, obniżka ceny czy odstępstwo od umowy? Jeżeli jest to pierwsze żądanie kupującego złożone w ramach reklamacji dotyczącej danego towaru, sprzedawca może mu zaproponować niezwłoczną wymianę produktu lub naprawę niewiążącą się z nadmiernymi niedogodnościami. Kupujący nie może wówczas skorzystać z prawa do obniżenia ceny lub odstąpienia od umowy. Natomiast gdy produkt był już wymieniany lub naprawiany przez sprzedawcę, kupujący może żądać obniżenia ceny lub od umowy odstąpić. Przy czym ustawodawca zachował dotychczas obowiązującą regułę, iż w przypadku gdy rzecz ma wadę nieistotną, kupujący nie może odstąpić od umowy. W obecnie obowiązującym porządku prawnym w ramach reklamacji z rękojmi dany towar może być naprawiany lub wymieniany tylko raz.

Kwota obniżenia ceny. Żądaniu obniżenia ceny powinno towarzyszyć określenie kwoty, o którą cena ma być obniżona. Jednocześnie obniżona cena powinna mieć taką proporcję do ceny wynikającej z umowy, w jakiej wartość rzeczy z wadą pozostaje do wartości rzeczy bez wady.

Rozpatrzenie reklamacji a koszty. Sprzedawca może odmówić rozpatrzenia reklamacji w sposób wskazany przez kupującego (np. wymiany towaru na wolny od wad), gdy jest to niemożliwe do zrealizowania lub w porównaniu z innym sposobem załatwienia reklamacji (np. naprawą) pociągałoby za sobą nadmierne koszty. Przy ocenie nadmierności kosztów uwzględnia się wartość rzeczy wolnej od wad, rodzaj i znaczenie stwierdzonej wady, a także bierze się pod uwagę niedogodności, na jakie narażałby kupującego inny sposób zaspokojenia. Jeśli zatem kupujący żąda wymiany produktu zakupionego za około 40 tys. zł na wolny od wad, a wada tkwi w części, której koszt naprawy jest znacznie niższy (np. kilkaset zł), sprzedawca może odmówić wymiany rzeczy, powołując się na powyższe wyłączenie.

Termin rozstrzygnięcia reklamacji. Sprzedawca ma 14 dni na poinformowanie kupującego o rozstrzygnięciu reklamacji. Jeżeli w tym terminie nie ustosunkuje się do zgłoszonego żądania o wymianę rzeczy, dokonanie jej naprawy lub obniżenie ceny o wskazaną kwotę, uważa się, że milcząco przyznał wadliwość rzeczy i roszczenie kupującego uznał za uzasadnione. Zobowiązany jest wówczas do przywrócenia towaru do stanu zgodności z umową według wyboru konsumenta lub obniżenia ceny w rozsądnym czasie, licząc od momentu złożenia reklamacji. Po upływie terminu 14 dni nie może już podnosić argumentów związanych np. z brakiem zasadności żądania reklamacyjnego z uwagi na to, że wada nie istniała w momencie wydania towaru lub nie ma możliwości spełnienia żądania konsumenta (np. z uwagi na nadmierne koszty). Reakcja sprzedawcy w terminie 14 dni od złożenia reklamacji (termin biegnie od momentu, kiedy sprzedawcy zostanie doręczone oświadczenie kupującego) oznacza, że albo kwestionuje on zarzut niezgodności rzeczy z umową, albo treść wybranego przez kupującego roszczenia w ramach rękojmi. W jednym i drugim przypadku powinien złożyć stosowne oświadczenie w zakresie zasadności roszczeń nabywcy i dostarczyć je nabywcy przed upływem terminu 14 dni.

Uszkodzenie produktu przez kupującego. Wyłącza to odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu gwarancji lub rękojmi tylko w części obejmującej zakres uszkodzenia oraz w części, w której to uszkodzenie spowodowało zakłócenie w działaniu innych elementów kupionego produktu. Nie powoduje natomiast utraty całości uprawnienia, chyba że uszkodzenia spowodowane przez kupującego są tak poważne, iż dyskwalifikują całą rzecz sprzedaną.

Okres trwania rękojmi

Kolejna modyfikacja prawa konsumenckiego dotyczy czasu trwania rękojmi i jest korzystna dla kupujących, gdyż terminy dochodzenia roszczeń zostały wydłużone. Dla rzeczy ruchomych termin ten wynosi teraz 2 lata, a dla nieruchomości 5 lat, zaś gdy kupującym jest konsument, a przedmiotem umowy używana rzecz ruchoma, okres obowiązywania rękojmi nie może być krótszy niż rok.
Znowelizowana ustawa wprowadza także jeden rok szczególnej ochrony towaru sprzedanego konsumentowi, liczony od momentu wydania kupującemu rzeczy. Jeżeli w tym okresie zostanie stwierdzona jego wada fizyczna, domniemywa się, że istniała ona już w chwili wydania kupującemu rzeczy.
Wprowadzenie roku szczególnej ochrony istotnie wzmacnia pozycję kupującego, który nie musi udowadniać, jak poprzednio, że wadliwość rzeczy istniała w chwili wydania jej kupującemu. Aby skorzystać z uprawnień wynikających z rękojmi, powinien tylko wykazać wadliwość rzeczy, która ujawniła się w ciągu 1 roku od wydania mu rzeczy i powiadomić o tym niezwłocznie sprzedawcę. Ciężar obalenia tego domniemania spoczywa w całości na sprzedawcy, który, aby uwolnić się od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, powinien wykazać, że ani podnoszona przez kupującego wadliwość, ani jej przyczyna nie tkwiły w rzeczy w momencie jej wydania. Przeprowadzenie takiego dowodu w praktyce może okazać się dość trudne.

Nowa regulacja dla rzeczy wmontowanych

Nowością w k.c. są też uprawnienia kupującego w przypadku sprzedaży wadliwej rzeczy, która następnie została wmontowana lub zamontowana. Kupujący może żądać od sprzedawcy jej demontażu, naprawy bądź wymiany, a następnie ponownego zamontowania. Wszelkie koszty z tym związane co do zasady obciążają sprzedawcę. Warto jednak pamiętać, że przysługuje mu uprawnienie do odmowy demontażu i ponownego zamontowania, jeżeli koszt tych czynności przewyższa cenę rzeczy sprzedanej – wówczas kupujący zachowuje pozostałe uprawnienia wynikające z rękojmi, np. obniżenia ceny lub żądania stosownego odszkodowania. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy kupującym jest konsument – jemu sprzedawca nie może odmówić demontażu i ponownego montażu. Jednak gdy koszt tych czynności przekracza wartość wadliwego towaru, kupujący na żądanie sprzedawcy zobowiązany jest pokryć część kosztów przewyższających cenę rzeczy sprzedanej. Po dokonaniu wspomnianych czynności sprzedawca uzyskuje uprawnienie do żądania zapłaty części kosztów demontażu i ponownego zamontowania, przy czym granicą tego upoważnienia jest wysokość ceny sprzedaży. Jeśli sprzedawca nie podejmie się naprawy rzeczy wmontowanych, kupujący może wykonać te czynności na koszt i ryzyko wykonawcy, w ramach tzw. wykonania zastępczego. Kupujący powinien powierzyć wykonanie zastępcze przedsiębiorcy, który wykonuje takie prace w ramach prowadzonej działalności.

Regres sprzedawcy – roszczenia wobec kontrahentów

Gdy kupujący skutecznie zrealizuje swoje roszczenie z tytułu rękojmi (sprzedawca wykona obowiązki z niej wynikające), z kolei sprzedawca może dochodzić wyrównania uszczerbku, jaki poniósł, żądając zapłaty od któregokolwiek ze swoich kontrahentów występujących w łańcuchu wymiany rzeczy, jeżeli na skutek jego działania lub zaniechania towar był niezgodny z umową. Często przyczyna niezgodności towaru z umową nie leży bowiem po stronie sprzedawcy, a jest wynikiem zachowań producenta czy innych podmiotów składających publiczne zapewnienia o właściwościach produktu. Ciężar dowodu na okoliczność istnienia i wskazania przyczyn wadliwości w osobie któregokolwiek z kontrahentów obciąża sprzedawcę. Odszkodowanie należne sprzedawcy obejmuje zwrot wydatków niezbędnych w celu realizacji uprawnień konsumenta, w szczególności związanych z wymianą lub usunięciem wady rzeczy sprzedanej, jej demontażem, transportem i ponownym zamontowaniem, a ponadto kwotę, o którą została obniżona cena rzeczy, oraz utracone korzyści. Sprzedawca może zrealizować swoje roszczenie odszkodowawcze przeciw kontrahentom w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym poniósł koszty w wyniku podjęcia przez konsumenta roszczeń wynikających z rękojmi.
Odpowiedzialności wobec sprzedawcy za wadliwość sprzedanej rzeczy nie można wyłączyć ani nawet ograniczyć. Każda modyfikacja uszczuplająca roszczenia sprzedawcy wobec kontrahentów będzie nieskuteczna z mocy prawa.

Gwarancja jakości

Gwarancja to – obok rękojmi – podstawa złożenia reklamacji. Od 25 grudnia 2014 r. wszelkie regulacje w tym zakresie zostały całościowo uregulowane w Kodeksie cywilnym i będą miały zastosowanie do wszystkich sprzedawców i kupujących, niezależnie od tego, czy sprzedaż ma charakter konsumencki, czy profesjonalny. Gwarancja jakości jest to dobrowolne oświadczenie dotyczące jakości towaru złożone przez przedsiębiorcę, czyli gwaranta – producenta, importera, dystrybutora lub sprzedawcę. Innymi słowy, gwarancja zapewnia kupującego, że towar jest wolny od wad. Pojęcie wady fizycznej przy gwarancji jest identyczne z pojęciem wady fizycznej przy rękojmi, a z istoty gwarancji wynika, że ma ona zapewnić przydatność rzeczy do normalnego użytku. Treść gwarancji powinna być sformułowana w sposób jasny i zrozumiały dla konsumenta i w języku polskim. Warto pamiętać, że źródłem gwarancji są także obietnice złożone w reklamie. Zakres odpowiedzialności gwaranta jest określony indywidualnie w oświadczeniu gwarancyjnym. Gwarancja wskazuje obowiązki gwaranta i uprawnienia konsumenta w przypadku, gdy przed upływem okresu gwarancyjnego okaże się, że sprzedany towar nie ma właściwości określonych w dokumencie gwarancyjnym. Może obejmować przede wszystkim zwrot zapłaconej kwoty, wymianę bądź naprawę rzeczy lub zapewnienie innych usług. W dokumencie gwarancyjnym podaje się także długość okresu gwarancyjnego oraz termin wykonania obowiązków przez gwaranta w razie stwierdzenia wady. Jeśli terminy te nie są określone, z mocy prawa okres gwarancyjny wynosi dwa lata, licząc od dnia, kiedy rzecz została kupującemu wydana, natomiast gwarant ma 14 dni na wykonanie zobowiązań od dnia dostarczenia rzeczy przez kupującego. Dokument gwarancyjny powinien być wydany przez sprzedawcę podczas zakupu towaru. Jednocześnie sprzedawca powinien sprawdzić zgodność oznaczeń znajdujących się na produkcie z danymi zawartymi w dokumencie gwarancyjnym, a także stan plomb i innych zabezpieczeń umieszczonych na produkcie.

Umowy przed i po zmianach

Nowe regulacje mają zastosowanie tylko do umów zawartych po wejściu w życie zmian, tj. od dnia 25 grudnia 2014 r. Do umów sprzedaży zawartych przed tą datą zastosowanie znajdą przepisy przed zmianami. W dwóch pierwszych latach będziemy więc mieli do czynienia z dwoma reżimami prawnymi dotyczącymi sprzedaży konsumenckiej. Sprzedawcy będą jeszcze odpowiadać z tytułu niezgodności towaru z umową prawie do końca 2016 r. Istotne będzie zatem ustalenie w każdym przypadku podstawy prawnej, na gruncie której kupujący będą realizować swoje uprawnienia. W każdym razie zmianę polegającą na uregulowaniu odpowiedzialności za jakość towarów i usług (rękojmi i gwarancji) w jednym akcie prawnym – Kodeksie cywilnym należy ocenić pozytywnie. Na pewno ułatwi to stosowanie przepisów w tym zakresie nie tylko konsumentom, ale także przedsiębiorcom.

Autor: Małgorzata Stępień