Konrad Rosołek

Artykuł opiera się na wynikach badań rynku przeprowadzonych przez Instytut Energetyki Odnawialnej (IEO) w pierwszym kwartale br. oraz analizie trendów rozwoju fotowoltaiki w odniesieniu do odpowiednich dokumentów politycznych, oficjalnych prognoz i otoczenia regulacyjnego.*

1. Udział firm z branży PV w rynku polskim. Najwięcej paneli PV pochodzi z importu – zagraniczne produkty to 96% wszystkich sprzedanych paneli PV, a wśród nich zdecydowanie dominują chińskie (źródło: badanie rynku IEO)

 Polski rynek PV w liczbach

Rynek fotowoltaiczny w Polsce dopiero się kształtuje, jednak jego rozwój przebiega bardzo dynamicznie. W ciągu minionych dwóch lat nastąpił duży wzrost zainteresowania fotowoltaiką, a największy przyrost nowych firm można powiązać z niedawnym projektem Ministerstwa Gospodarki (MG) dotyczącym ustawy o odnawialnych źródłach energii. Jeszcze w 2007 r. w raporcie IEO dla MG wskazano zaledwie cztery firmy produkujące (montaż) moduły PV i dwie dostarczające komponenty do systemów fotowoltaicznych. Obecnie na naszym rynku działa 198 firm, które zajmują się produkcją paneli fotowoltaicznych i dystrybucją elementów elektrowni PV. Wśród nich:

• 179 oferuje usługi dystrybucji modułów PV oraz urządzeń pomocniczych,
• 143 oferują kompleksowe podejście przy inwestycjach PV (doradztwo, sprzedaż, montaż, rozruch, serwis),
• 20 to firmy developerskie,
• 14 produkuje moduły PV na polski i zagraniczny rynek.

Najwięcej firm ma swoje siedziby w województwach: mazowieckim, wielkopolskim, śląskim, małopolskim i pomorskim (rys. 1). Prawie 90% z nich to małe i średnie przedsiębiorstwa, zatrudniające do 20 osób. Większość ma krótki staż – prawie 60% działa w branży krócej niż 5 lat. Natomiast ok. 70%, oprócz fotowoltaiki, oferuje także inne odnawialne źródła energii.

Na rynku mamy obecnie bogatą ofertę modułów PV. Wiele z nich dostępnych jest od ręki, część możliwa do sprowadzenia w krótkim czasie. Moc pojedynczych modułów wynosi od 5 do 300 Wp. Cena największych to niecałe 1 €/Wp. W porównaniu z ub.r. odnotowano znaczny spadek cen hurtowych paneli: 25% mniej zapłacimy za panele monokrystaliczne i nawet 38% mniej za polikrystaliczne. Dzieje się tak za sprawą tanich produktów z Chin.

2. Oferta paneli PV na naszym rynku ze względu na kraj produkcji (źródło: badanie rynku IEO)

Cła na chińskie produkty

Toczące się od dłuższego czasu postępowanie antydumpingowe zaowocowało rozpoczęciem procedury rejestracji paneli PV. 6 czerwca br. został wprowadzony okres przejściowy, w którym cła na produkty z Chin zostały obłożone podatkiem celnym w wysokości 11,8%. Okres ten ma zakończyć się 6 sierpnia, kiedy to zaczną obowiązywać cła w pełnym wymiarze. Zależnie od wytwórcy importowane do Europy panele PV będą objęte cłem od 37,3% do nawet 67,9%.

Równolegle z postępowaniem antydumpingowym toczy się postępowanie antysubsydyjne, które dodatkowo może zwiększyć koszt paneli fotowoltaicznych importowanych do Europy. Jest to też szansa na zwiększenie sprzedaży paneli europejskich, a szczególnie tych wyprodukowanych w Polsce. Może to więc być dobrą okazją do rozwoju polskich firm, które produkują moduły lub w ramach porozumień biznesowych importują je z innych krajów, np. europejskich. Dotyczy to jednak niewielkiej części rynku. Dla większości jego uczestników liczy się przede wszystkim możliwość wejścia na rynek przy silnej konkurencji z zewnątrz. Przy obecnym systemie wsparcia, gdy trzeba konkurować z innymi technologiami OZE, na rynku ważną rolę odgrywa cena. Wprowadzenie ceł może wpłynąć na wzrost cen, co oddali moment pełnej komercjalizacji fotowoltaiki i da jej perspektywy biznesowe.

Moc zainstalowana w fotowoltaice

Na koniec 2012 r. w Polsce było dziewięć instalacji przyłączonych do sieci elektroenergetycznej (tzw ON-GRID). Ich łączna moc wynosiła 1,35 MWp. Biorąc pod uwagę również elektrownie fotowoltaiczne nie przyłączone do sieci (OFF-GRID), zainstalowanych było łącznie 3,6 MWp (faktyczna liczba i moc instalacji OFF-GRID może być większa). Największa w Polsce elektrownia fotowoltaiczna ma moc 1 MWp i mieści się w Wierzchosławicach. Przyrost mocy zainstalowanej w fotowoltaice od 2003 r. przedstawiono na rys. 3.

3. Przyrost mocy zainstalowanej od 2003 r.

Rok 2012, jak wynika z badań IEO, przyniósł znaczne ożywienie na rynku fotowoltaicznym w Polsce. Sprzedano 22,9 MW paneli fotowoltaicznych. Część z nich została oddana do użyt- ku, część jest dopiero instalowanych. Obecnie w Polsce budowanych jest wiele elektrowni fotowoltaicznych. Największa pod względem mocy powstaje w Olsztynie (warmińsko-mazurskie). Wkrótce zostanie zaś oddana do użytku druga farma fotowoltaiczna o mocy 1,2 MW w Czerniewicach. Po zakończeniu tych inwestycji, na koniec 2013 r., łączna moc elektrowni fotowoltaicznych w Polsce może wynosić nawet ponad 24 MW. Dane związane z przyrostem mocy zainstalowanej przedstawiono na rys. 4.

4. Przyrost mocy zainstalowanej w sektorze fotowoltaiki w Polsce oraz dane sprzedażowe paneli PV za rok 2012

Szanse i bariery rozwoju fotowoltaiki w Polsce

Instalacje fotowoltaiczne ze względu na swoją prostą budowę cechują się krótkim czasem realizacji inwestycji. Od podjęcia decyzji o budowie instalacji do wyprodukowania prądu mija tylko 3-18 miesięcy (zależnie od wielkości inwestycji). To duży atut, szczególnie teraz, kiedy Polska stoi w obliczu potencjalnych problemów z pokryciem potrzeb energetycznych. Wiele elektrowni jest już bowiem technologicznie przestarzałych i nie nadają się one do modernizacji. W kolejnych latach planowane są w związku z tym liczne wyłączenia bloków na węgiel kamienny, będących podstawą polskiej energetyki. Wobec wciąż rosnącego zapotrzebowania na energię elektryczną oraz ubytku jednostek wytwórczych, już około 2016 r. możemy być zmuszeni do importowania bardzo drogiej energii elektrycznej. Rozwiązaniem problemu mogą się wtedy okazać inwestycje w elektrownie fotowoltaiczne, które pozwolą w krótkim czasie dodać do krajowego systemu elektroenergetycznego znaczne szczytowe moce wytwórcze, umożliwiające pokrycie potrzeb podczas największego zapotrzebowania. I to jest następny argument przemawiający za instalowaniem elektrowni fotowoltaicznych. Z analiz zapotrzebowania w dużych polskich miastach można wywnioskować, iż duże zapotrzebowanie pokrywa się z maksymalnymi możliwościami produkcyjnymi elektrowni fotowoltaicznych. Są więc one dobrym źródłem szczytowym, wpisującym się w standardowe profile zapotrzebowania na energię elektryczną.

Warto też wspomnieć o niewielkich kosztach eksploatacyjnych. Farmy fotowoltaiczne nie wymagają do pracy paliwa, a zużycie elementów czynnych jest znikome. Nie mają też części ruchomych, co czyni je niezawodnymi. Ponadto czynności serwisowe ograniczają się do minimum.

Podstawowym czynnikiem utrudniającym rozwój fotowoltaiki w Polsce są bariery prawnoadministracyjne. Wymagana jest bardzo duża liczba pozwoleń, nawet na najmniejsze instalacje montowane na dachach. Ponadto konieczność zarejestrowania działalności gospodarczej (i związane z tym koszty), nawet w przypadku wytwarzania energii mikroinstalacji, sprawia, że zyski często nie są satysfakcjonujące. Kolejnym problemem jest system wsparcia, czyli tzw. świadectwa pochodzenia, który w obecnym kształcie uniemożliwia osiągnięcie jakiegokolwiek zysku, zwłaszcza z małej instalacji fotowoltaicznej.

5. Przykładowy wykres produkcji energii elektrycznej przez farmę fotowoltaiczną zestawiony z profilem zapotrzebowania w Warszawie w ciągu jednego z przeciętnych dni

Podsumowanie

Obecnie w projekcie ustawy o OZE jest tylko zapowiedź wprowadzenia systemu wsparcia w postaci taryf gwarantowanych FiT dla energii z małych instalacji PV. Ma być on dostosowany także do potrzeb dużych instalacji PV, wspomaganych obecnie świadectwem pochodzenia (ŚP). Przepisy te, jeśli wejdą w życie, ostatecznie ukształtują rynek PV w Polsce, przynamniej na najbliższe lata. Rynek jest obecnie w stanie wrzenia, na etapie deklaracji, zawierania umów kooperacyjnych i przygotowywania ofert przy jeszcze niewielkiej, lecz stale rosnącej liczbie transakcji. Według szacunków opublikowanych w Krajowym Planie Działań, przy korzystnych regulacjach prawnych, do 2020 r. w Polsce mogą powstać elektrownie fotowoltaiczne o łącznej mocy nawet 1,8 GW.