Zdarza się, że wysokość rachunków za ciepło do ogrzania mieszkań lub lokali usługowych wyposażonych w podzielniki kosztów jest kwestionowana przez lokatorów. I niekiedy mają oni rację, bo na wysokość rachunków może mieć wpływ także wybór urządzenia pomiarowego, sposób jego montażu oraz brak odpowiedniej regulacji czy uwzględnienia prawidłowych współczynników korekcyjnych.

 

Nagrzejnikowych urządzeń rejestrujących używa się w budynkach z systemem c.o. (kotłownią, węzłem cieplnym itp.), w którym czynnik grzewczy doprowadzany jest za pomocą pionów przebiegających przez wszystkie kondygnacje. W starszym budownictwie wielorodzinnym grzejniki znajdujące się w jednym lokalu zwykle są zasilane z kilku oddzielnych pionów. W takim przypadku nie ma możliwości zmierzenia w jednym miejscu ilości dostarczanego ciepła i stosuje się podzielniki. W nowszych budynkach, gdzie poszczególne lokale są zasilane z jednego pionu, możliwe jest zastosowanie nowocześniejszych rozwiązań – ciepłomierzy mieszkaniowych.

Liczenie ciepła – kalkulacja kosztów

Co tak naprawdę zlicza podzielnik kosztów ogrzewania? – Dla wielu osób nie jest to oczywiste, dlatego zanim odpowiem na to pytanie, przypomnę, od czego w rzeczywistości zależy ilość ciepła oddawanego do pomieszczenia przez grzejnik. Są to takie czynniki (parametry), jak:

• rozmiar grzejnika, a ściślej mówiąc – powierzchnia oddająca ciepło, co przejawia się w zależności, że im większe wymiary ma grzejnik, tym więcej może on oddać ciepła;
• różnica między temperaturą powierzchni grzejnika a tą panującą w pomieszczeniu, co oznacza, że to samo urządzenie grzewcze odda więcej ciepła w pomieszczeniu o niższej temperaturze, np. 12°C, niż w takim, w którym temperatura jest na poziomie normatywnym (20°C);
• temperatura czynnika grzewczego przepływającego przez grzejnik i wielkość jego strumienia.

1. Rodzaje podzielników kosztów ogrzewania: a) cieczowy; b) elektroniczny z czujnikiem temperatury grzejnika;c) elektroniczny z czujnikiem temperatury grzejnika i temperatury w pomieszczeniu

W dobrze działającej instalacji c.o. istnieje centralna regulacja temperatury czynnika grzewczego dopływającego do grzejnikow i jest ona zależna od temperatury zewnętrznej. Wynika z tego, że temperatura nośnika ciepła jest zmienna, a tym samym ilość ciepła dostarczanego do lokali także ulega zmianom. Dodatkowo, w lokalach, użytkownicy mają do dyspozycji regulację indywidualną (tzw. miejscową). Poprzez pokręcanie głowicy termostatycznej mogą regulować ilość dopływającej wody do danego grzejnika, czyli wpływać na rozkład temperatury na jego powierzchni. Przekłada się to na ilość ciepła oddawanego do pomieszczenia. Aby ją określić, powinniśmy zatem odnosić się do średniej temperatury na powierzchni urządzenia grzewczego. Producenci grzejników podają w swoich materiałach (w postaci wzorów lub tabel) wydajności cieplne urządzeń – w rozbiciu na poszczególne typy, wysokości i długości grzejnika. W języku branżowym jest to określane mianem charakterystyki cieplnej grzejnika. Gdy mamy zatem dane dotyczące typu, wielkości i wydajności cieplnej grzejnika, pozostaje kwestia, w jaki sposób mierzyć różnicę między wspomnianą wcześniej średnią temperaturą na powierzchni grzejnika a wartością temperatury w pomieszczeniu. Na taki pomiar pozwala właśnie podzielnik kosztów, a ściślej związany z konstrukcją danego podzielnika system rozliczeń, który umożliwia ustalenie, jaka część kosztów zużytego ciepła w czasie sezonu grzewczego przypada na dany lokal. Odbywa się to przez sumaryczną kalkulację ilości ciepła zużytego w danym lokalu, obliczenie jednostkowego kosztu dla pojedynczego wskazania podzielnika, a następnie pomnożenie go przez sumę jednostek na podzielniku. Do tak wyliczonych kosztów mogą jeszcze zostać doliczone opłaty stałe, wynikające np. z kosztów przesyłu ciepła czy ogrzewania części wspólnych (np. klatek schodowych).
Wymagania techniczne, jakie muszą spełniać urządzenia rejestrujące zużycie ciepła, przedstawione są w dwóch polskich normach: PN-EN 835 i PN-EN 834.

Cieczowe czy elektroniczne

Zasadniczy podział podzielników ciepła to rozróżnienie ich pod względem sposobu działania.
Na tej podstawie można wyróżnić:

• podzielniki cieczowe, pracujące na zasadzieodparowania cieczy, zwykle montowane w starszym budownictwie wyposażonym w grzejniki żeliwne (rys. 1a). Urządzenia te składają się z:

- metalowej podstawy, tzw. płytki przewodzącej z wyżłobieniami,

- dwóch ampułek lub kapilar z cieczą parującą, przy czym jedna służy do odczytu wskazań bieżących, a druga do porównania, jakie było zużycie w roku ubiegłym,

- podziałki umieszczonej wzdłuż ampułek,

- przezroczystej, zaplombowanej pokrywy, mocowanej do podstawy, która przykrywa ampułki i skalę, tak aby uniemożliwić dostęp do nich osobom niepowołanym;

• podzielniki elektroniczne z jednym czujnikiem temperatury grzejnika (rys. 1b) lub dwoma (grzejnika i pomieszczenia, w którym podzielnik się znajduje) (rys. 1c) Urządzenia te składają się z:

- płytki przewodzącej mocowanej do grzejnika w sposób analogiczny jak w przypadku podzielnika cieczowego,

czujnika temperatury umieszczonego tak, żeby przylegał do powierzchni grzejnika,

– mikroprocesora,

– ekranu do odczytu informacji zarejestrowanych w podzielniku oraz długowiecznejbaterii,

– zaplombowanej obudowy z okienkiem odczytowym.

W odróżnieniu od podzielnika cieczowego, w którym informację o wielkości emisji ciepła przez grzejnik uzyskujemy na podstawie ilości odparowanej cieczy, podzielnik elektroniczny rejestruje i wyświetla na ekranie liczbę impulsów, zależną od różnicy temperatury na powierzchni grzejnika i w pomieszczeniu. Szybkość zliczania jest tym większa, im wyższa jest temperaturapowierzchni grzejnika, a więc im więcej ciepła grzejnik oddaje do otoczenia. Układ elektroniczny pozwala na wykorzystanie podzielnika do rejestracji większej ilości dodatkowych informacji. Można w nim zapisać informacje o wielkości i charakterystyce grzejnika, na którym umieszczono podzielnik. Taki podzielnik nie zlicza impulsów w okresie przerwy w ogrzewaniu (nie zlicza emisji ciepła, gdy temperatura powierzchni grzejnika jest niższa od zaprogramowanej wielkości startowej temperatury). Jeżeli podzielnik przyjmuje po stronie pomieszczenia założoną wartość temperatury (najczęściej 20ºC), to jest to podzielnik z jednym czujnikiem. Obecnie jednak powszechnie stosowane są podzielniki z dwoma czujnikami: jeden mierzy temperaturę ścianki grzejnika, a drugi, umieszczony na obudowie od strony ogrzewanego pomieszczenia, temperaturę w pomieszczeniu. Ponieważ ilość ciepła emitowanego przez grzejnik zależy od różnicy temperatury na powierzchni grzejnika i w ogrzewanym pomieszczeniu, podzielnik dwuczujnikowy eliminuje ze swoich wskazań wpływ innych niż grzejnik źródeł ciepła w ogrzewanym pomieszczeniu, a przez to dokładniej niż podzielnik jednoczujnikowy odwzorowuje emisję cieplną grzejnika.

2. Grzejnik rurowy z podzielnikiem zamocowanym za pomocą śrub	3. Grzejnik członowy z podzielnikiem zamontowanym za pomocą uchwytu	4. Grzejnik płytowy z podzielnikiem zamocowanym metodą zgrzewania

Trzymajmy się zasad

Jeśli chodzi o miejsce montażu, to najbardziej problematyczny jest podzielnik cieczowy. Jak pokazuje praktyka, zamontowanie go na grzejniku w sposób pozwalający na prawidłowe „zliczanie” kosztów w wielu przypadkach przysparza kłopotów. Wskazówek, jak powinno się to zrobić, przede wszystkim trzeba szukać w wytycznych producentów. Po pierwsze – producentapodzielników. Każdy z nich powinien przedstawić w dokumentacji technicznej sposób zamontowania danego urządzenie na grzejniku. Jednocześnie należy uwzględnić zalecenia, które są podawane (a przynajmniej powinny być) przez wytwórców grzejników. Dotyczą one miejsca montażu podzielników na konkretnych grzejnikach, a także zawierają informacje, jakie ich typy można stosować do danych produktów oraz jaki jest sposób mocowania podzielników do urządzenia grzewczego.

Generalnie można przyjąć, że podzielniki ciepła powinny być montowane w połowie długości danego grzejnika oraz w ¾ jego wysokości, licząc od dolnej jego krawędzi. Jeśli chodzi o sposób mocowania przyrządu pomiarowego (dobór typu urządzenia), to i w tym przypadku zwykle można się kierować się jednolitymi zasadami – zależnie od rodzaju zastosowanych grzejników.

I tak do grzejników żeliwnych i aluminiowych (członowych) oraz do grzejników instalowanych w pomieszczeniach o podwyższonej wilgotności najlepiej użyć podzielników montowanych za pomocą śrub i specjalnych uchwytów (rys. 2 i 3), które mocują urządzenie między poszczególnymi członami grzejnika. W przypadku grzejników płytowych stalowych można natomiast stosować zarówno podzielniki montowane za pomocą zgrzewania, jak również te mocowane na specjalny klej (rys. 4). Oczywiście, są odstępstwa od tych reguł. Jeden z producentów grzejników charakteryzujących się unikatowym przepływem, tzw. Szeregowym (czynnik grzewczy wpływa do pierwszej przedniej płyty, oddaje w niej ciepło, a następnie przepływa do kolejnej płyty), wskazuje na nieco inny sposób montażu podzielnika ciepła, w zależności od jego rodzaju oraz wysokości urządzenia grzewczego. Ze względu na wyższą temperaturę powierzchni przedniej płyty grzewczej, przyrząd pomiarowy zaleca umiejscowić w połowie długości oraz w połowie wysokości grzejnika (rys. 5).

Gwarancja na grzejniki a montaż podzielnika

Montaż podzielników ciepła metodą zgrzewania powoduje naruszenie fabrycznej powłoki lakierniczej grzejnika, ponieważ bolce muszą być zgrzane bezpośrednio do surowej stali. O to, jak wówczas zachować pełnię gwarancji na grzejnik płytowy należy zapytać producenta grzejników. Zwykle przyjmuje się, że dopuszczalne jest zgrzewanie z grzejnikami bolców do montowania podzielników kosztów, jeżeli firma montująca podzielniki udziela gwarancji, że proces zgrzewania nie spowoduje uszkodzenia urządzenia grzewczego. Oznacza to, że odpowiedzialność za grzejnik w obszarze miejsca zgrzania bolców ponosi firma montująca podzielniki, natomiast cały grzejnik z wyjątkiem wyżej wymienionego miejsca będzie objęty gwarancją producenta. Proces zgrzewania wymaga oczyszczenia powierzchni grzejnika z powłoki malarskiej, ale lakier usuwa się z możliwie jak najmniejszej jego powierzchni. Ponieważ podzielnik montuje się na dwóch bolcach, lakier usuwa się w dwóch miejscach. Po zgrzaniu bolców z grzejnikiem wskazane jest zabezpieczenie uszkodzonej powłoki przez pomalowanie.

5. Zalecane miejsca montowania podzielników na grzejnikach Therm X2 firmy Kermi z szeregowym przepływem czynnika grzewczego; a) wysokość grzejnika < 470 mm; b) wysokość grzejnika > 470 mm

Korzystnie – pod kontrolą

Rozliczanie zużycia ciepła w lokalach przy wykorzystaniu podzielników niewątpliwie jest skutecznym sposobem motywującym użytkowników lokali do oszczędzania ciepła, ale – co istotne – pod warunkiem zachowania odpowiednich reguł przy doborze i montażu urządzeń pomiarowych, a także pod warunkiem rzetelnej kontroli układu w trakcie eksploatacji oraz ewentualnie wykonania jego regulacji, zwłaszcza gdy w budynku przeprowadzono prace modernizacyjne. Aby w związku z korzystaniem z podzielników nie pojawiały się dodatkowe koszty czy zawyżone opłaty, powinno się m.in. Pamiętać o poniższych kwestiach:

• przy wymianie starych grzejników żeliwnych na inne, nowsze modele urządzeń grzewczych na nowo należy ustawić wszystkie para-metry podzielników oraz sprawdzić sposób przeliczania kosztów za zużyte ciepło – jeśli nie zostanie to zrobione, rachunki za ciepło mogą być wyższe niż poprzednio;
• przy obliczeniach końcowych na podstawie wskazań podzielników, zwłaszcza elektronicznych, istotne znaczenie mają tzw. Współczynniki korekcyjne, uwzględniające m.in. typ urządzeń grzewczych (np. czy są to grzejniki typu 10, 11, 20, 21, 22, 30 czy też 33) oraz położenie lokalu w budynku (np. lokal nad nieogrzewaną piwnicą, szczytowy, otoczony ze wszystkich stron lokalami ogrzewanymi itd.). Aby poznać wszystkie współczynniki, które mogą mieć wpływ na ostateczne rozliczenie jednostek ciepła w danym lokalu, warto zasięgnąć informacji u producenta zastosowanego tam urządzenia pomiarowego;
• miejsce montażu urządzeń pomiarowych oraz dopuszczony sposób ich montażu należy bezwzględnie dostosować do zaleceń producentów urządzeń grzewczych; np. w przypadku popularnych stalowych grzejników płytowych nie wolno montować podzielników ciepła bezpośrednio na wypukłych kanałach wodnych, z uwagi na możliwość ich uszkodzenia i spowodowania nieszczelności;
• jeżeli w budynku została przeprowadzona modernizacja kotłowni lub węzła cieplnego, albo docieplono jego ściany zewnętrzne, administracja lub firma rozliczająca zużycie ciepła są zobowiązane do wykonania ponownego ustawienia przyrządów pomiarowych. Modernizacja skutkuje nie tylko zmniejszeniem zapotrzebowania na ciepło, ale wiąże się także (przynajmniej powinna) z obniżeniem parametrów temperaturowych instalacji, np. Z 90/70 na 70/55. Podzielniki, które wykorzystująpomiar temperatury powierzchni płyty grzewczej, wymagają zatem sprawdzenia i ustawienia np. nowych współczynników korekcyjnych;
• stosowanie podzielników wiąże się z ingerencją w wygląd urządzeń grzewczych. Niektórym lokatorom trudno się z tym pogodzić, zwłaszcza gdy na dekoracyjnym, gładkim, grzejniku, np. w wersji pionowej, trzeba zamontować psujące estetykę urządzenie zliczające zużyte ciepło. Niestety, nie ma alternatywy dla miejsca montażu podzielników: albo trzeba się pogodzić z takim dodatkiem do grzejnika, jeśli chce się mieć rozliczanie indywidualne według zużycia ciepła, albo przejść na rozliczanie metodą ryczałtową, co zazwyczaj niesie ze sobą zwiększenie wydatków finansowych;
• warto ostrzegać „pomysłowych” lokatorów – że nie wolno samodzielnie demontować urządzeń pomiarowych i z pewnością nie przyniesie to im oszczędności. Za taką operację często nakładane są kary umowne, a lokator jest rozliczany w inny sposób, zwykle mniej korzystny;
• przy wymianie starych grzejników żeliwnych na nowe grzejniki, np. Stalowe płytowe, instalator nie może sam, na własną rękę, demontować i montować podzielników kosztów ogrzewania; powinna a wręcz musi się tym zająć firma z odpowiednim przeszkoleniem do takiego montażu – najlepiej polecona przez producenta podzielników, przy czynnym udziale administratora lub zarządcy budynku oraz właściciela danego lokalu.

Autor: Tomasz Podleś