Powstanie energetyki prosumenckiej jest nieodwracalnym trendem rozwoju współczesnej energetyki. Przeobrażenia strukturalne, technologiczne, a także społeczne w tym obszarze będą się dokonywać właśnie teraz, w nadchodzących latach. Mamy branżę energetyki prosumenckiej, krajowe firmy i rozwiązania, mamy nawet uchwalone prawo dla prosumentów, ale mamy zbyt mało obywateli- prosumentów. Jesteśmy na początku drogi wiodącej do energetyki obywatelskiej, gdzie zwykli ludzie będą mogli bez większych problemów skorzystać z domowych mikroźródeł OZE. - VIII Forum Energetyki Prosumenckiej ‘2015

VIII Forum Energetyki Prosumenckiej odbyło się w Warszawie w dniach 12-13 maja 2015r. w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW). Konferencja jest kontynuacją tradycji spotkań branży małych OZE, które w trakcie ośmiu dotychczasowych edycji zgromadziły najpierw entuzjastów i pionierów energetyki rozproszonej, a potem profesjonalistów. W wydarzeniu wzięło udział ponad 200 osób reprezentujących przemysł, samorządy, krajowych producentów urządzeń, sektor innowacji, sektor zielonego ciepła i indywidualnych inwestorów, a także posłów, przedstawicieli administracji państwowej i samorządowej różnych szczebli. Forum odbyło się pod patronatem honorowym: Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW), Ministerstwa Gospodarki (MG), Polskiej Agencji Przedsiębiorczości (PARP), Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (NCBIR), Narodowego Funduszu Ocrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), Urzędu Regulacji Energetki (URE), Krajowej Izby Gospodarczej Energetyki i Telekomunikacji (KIGAiT), Ambasady Republiki Federalnej Niemiec oraz Fundacji na rzecz Rozwoju polskiego Rolnictwa (FDPA). Partnerami Forum zostali: BOŚ Bank, Gothaer, Fundusz Szwajcarski, Caldoris, Globema oraz Europejski Instytut Miedzi. Uczestnicy podjęli dyskusję na temat różnych aspektów prawnych, organizacyjnych oraz technologicznych w dziedzinie systemów mikroinstalacji prosumenckich - bezpośrednio dotyczących obywateli. Pomysłodawcą i corocznym organizatorem przedsięwzięcia jest Instytut Energetyki Odnawialnej. 

W ceremonii otwarcia Forum, udział wzięli m.in. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Marek Sawicki który uroczyście otworzył VIII Forum Energetyki Prosumenckiej, Ambasador Republiki Federalnej Niemiec (RFN) - Pan Rolf Nikel oraz Prezes Instytutu Energetyki Odnawialnej (IEO) – Grzegorz Wisniewski.

Otwarciu pierwszego dnia konferencji towarzyszyła ceremonia wręczenia nagród – Laurów prosumenta ‘2015 – ustanowionych w celu uhonorowania wyjątkowych dokonań oraz działań na rzecz kształtowania prawa, podstaw naukowych i świadomości społecznej w zakresie rozwoju energetyki prosumenckiej i obywatelskiej. Pierwszymi laureatami nagrody prosumenckiej zostali: poseł Artur Bramora w kategorii „polityk”., prof. Maciej Nowicki w kategorii „autorytet” oraz red. Ewa Podolska z radia TOK FM w kategorii „media”. Więcej o ceremonii wręczenia wyróżnień na stronie internetowej IEO.
Dwudniowy, obszerny program Forum został podzielony na 4 sesje merytoryczne oraz 2 panele dyskusyjne. W programie dominowały zagadnienia dotyczące rynku energetyki prosumenckiej z perspektywy odbiorców i użytkowników mikroinstalacji oraz dostawców rozwiązań technologicznych.

12 maja 2015 r.- I dzień Forum:

Wprowadzeniem do VIII Forum było wystąpienie prezesa IEO, Grzegorza Wiśniewskiego, przedstawiające rolę społeczeństwa obywatelskiego w uchwaleniu przez Sejm tzw. poprawki prosumenckiej i uchwalenie po raz pierwszy w Polsce taryf gwarantowanych FiT dla mikroprosumentów – właścicieli przydomowych odnawialnych źródeł energii o mocy do 10 kW. Prezes Wisniewski, fakt ten nazwał największym dotychczasowym wspólnym sukcesem społeczeństwa obywatelskiego i środowiska energetyki odnawialnej, wspieranego przez organizacje samorządowe i pozarządowe. Wskazał na konieczność dalszej aktywności społeczeństwa obywatelskiego w monitorowaniu aktywnego wdrażania przez rząd uchwalonych przepisów prosumenckich ustawy o OZE. Tak, aby systematycznie i w pełni realizowany był plan budowy, w systemie wsparcia taryfami FiT, ponad 200 tys. instalacji prosumenckich i uzyskania minimum 800 MW mocy zainstalowanej do 2020 roku. Prezes Wiśniewski wskazał ponadto, że realne roczne krajowe zdolności produkcyjne i instalacyjne w sektorze energetyki prosumenckiej elektrycznej do 10 kW w pierwszym roku (2016) wdrażania przepisów prosumenckich wyniosą, szacunkowo, ok. 100 MW i powinny być w pełni wykorzystane w pierwszym roku i zwiększane w kolejnych, aby otworzyć drogę do spadku kosztów i urynkowienia poszczególnych rodzajów mikroinstalacji w kolejnych latach.
Mecenas Robert Rybski z Uniwersytetu Warszawskiego przedstawił uwarunkowania prawne. Wskazał na szereg problemów związanych z płynnym wdrażaniem ustawy o OZE. Zwrócił uwagę m.in. na niejasne lub pominięte w przepisach ustawy i wymagające interpretacji kwestie podatkowe, niesłusznie zbagatelizowaną przez rząd. Podkreślił konieczność notyfikacji w Komisji Europejskiej całej ustawy o OZE, w tym przepisów prosumenckich, po to aby nie było ryzyka regulacyjnego i ograniczeń w zakresie pomocy publicznej. Opowiedział się za „przedmiotową” (każdy, kto ma mikroinstalacje), a nie „podmiotową” (ograniczającą) definicją dostępu inwestorów do taryf FiT.

W sesji technicznej, poświęconej ocenie rynku mikro- i małych instalacji OZE, udział wzięli eksperci Instytutu Energetyki Odnawialnej i Polskiej Organizacji Rozwoju Technologii Pomp Ciepła: Joanna Bolesta, Andrzej Curkowski, Piotr Dziamski, Sebastian Kaletka, Grzegorz Kunikowski, Anna Santorska, Aneta Więcka. Prezentowane badania IEO pokazały, że krajowy przemysł energetyki prosumenckiej zainstalował w 2014 roku łącznie ponad 1 GW mocy, w tym 970 MW w instalacjach cieplnych. Krajowy potencjał produkcyjny w zakresie źródeł elektrycznych został wykorzystany tylko w 30%. Obroty w energetyce prosumenckiej sięgnęły 2 mld zł. Branże wiodące w tym segmencie rynku to pompy ciepła i kolektory słoneczne (nowe inwestycje w każdej z branż sięgały 200 MW, a obroty po ok 650 mln zł), pozostawiając w tyle segment kołów na biomasę. W 2014 roku najwięcej inwestycji zrealizowano w przypadku kolektorów słonecznych – ok 40 tys., przy wzroście powierzchni zainstalowanej o 260 tys. m2. Wyniki badań pokazały również poważne zagrożenia dla tej - dotychczas stabilnej – branży bazującej na polskich producentach urządzeń (kolektorach słonecznych i magazynach ciepłej wody). Dodatkowym wyzwaniem dla branży w kolejnych latach będzie Dyrektywa ErP, która od dn. 26 wrześnsia 2015 roku dopuszcza możliwość wprowadzania na rynek europejski wyłącznie urządzeń grzewczych, spełniających określone normy efektywności energetycznej.
Prezes Polskiej Organizacji Rozwoju Technologii Pomp Ciepła (PORT PC), pan Paweł Lachman zapowiedział, że branża ciepła prosumenckiego z OZE pracuje nad technologiczną mapą drogową rozwoju produkcji ciepła z OZE do 2030 roku, która umożliwi ukierunkowanie rozwoju całego sektora na jakość i efektywność oraz pozwoli znacznie szerzej wykorzystać potencjał krajowego przemysłu.
W segmencie energii elektrycznej zauważalny wzrost rynku w 2014 roku wykazała tylko branża fotowoltaiczna, z przyrostem 16 MW i stosunkowo największymi perspektywami na dalszy wzrost. Moc zainstalowana ogółem sięga 40 MW. W Polsce jest obecnie 870 prosumentów posiadających mikroinstalacje fotowoltaiczne do 40kWp przyłączone do sieci. Dla porównania, w Niemczech prosumentów jest dziś ponad 2 miliony! Obrazuje to również wciąż niewielką skalę inwestycji prosumenckich w Polsce. Tylko w zeszłym roku odnotowano przyłączenie do sieci nieco ponad 570 mikroinstalacji fotowoltaicznych. Łączna moc zainstalowana tych instalacji to przeszło 4,2 MWp. W porównaniu z fotowoltaiką rynek małej energetyki wiatrowej pozostał marginalny i od roku 2012 nie wykazał znaczącego wzrostu w żadnym z segmentów. Podobnie jak znajdujący się we wczesnej fazie rozwoju sektor mikrobiogazowni, którego postęp jest utrudniony z uwagi na brak stabilnych warunków ekonomicznych i wystarczającego wsparcia produkcji zielonej energii dla tej technologii, co w przypadku większych instalacji doprowadziło do poważnych perturbacji blisko 30 proc. zrealizowanych inwestycji na skutek zapaści cen na rynku świadectw pochodzenia w roku 2014. Bez aktywnego wdrożenia przepisów prosumenckich ustawy o OZE sektor mikroinstalacji do wytwarzania energii elektrycznej nie rozwinie się w sposób zrównoważony, konkludowali swoje wystąpienia prelegenci.

Kolejną prezentację przedstawił Pan Marek Maniecki, prezes firmy Globema, prezentując projekt MGrid. Program MGrid-Prosument jest systemem zarządzania Infrastrukturą Sieci Domowej (ISD), w której skład wchodzi mikroinstalacja OZE, np. system fotowoltaiczny. Podstawowym zadaniem MGrid jest: monitorowanie produkcji, zużycia i poboru energii, wpływanie na zachowanie prosumenta przez informowanie o bieżącym i prognozowanym stanie ISD, optymalne sterowanie odbiornikami i magazynami energii w celu minimalizacji kosztów energii, automatyczne reagowanie na sygnały od operatora energii elektrycznej. Program rejestruje wszystkie parametry np. ilość energii pobieranej i oddawanej, bieżąca strefa taryfowa, stan i wielkość zużycia energii z poszczególnych odbiorników, jak również z mikroinstalacji OZE, prognozuje zużycie i produkcję energii w perspektywie kilku dni i wiele innych. Ale, przede wszystkim, nadrzędnym zadaniem jest minimalizacja kosztów energii pobieranej z sieci energetycznej przy jednoczesnej maksymalizacji komfortu użytkownika.
Pani Sylwia Słomiak z Biura Funduszu Szwajcarsko-Polskiego Program Współpracy zaprezentowała monitoring pracy instalacji kolektorów słonecznych zrealizowanych w ramach projektów współfinansowanych przez Fundusz. W ramach projektów na ponad 20 tys. domów prywatnych zostały zamontowane kolektory słoneczne w ilości ponad 80 tyś. m2. System solarny powinien realizować zapotrzebowanie na c.w.u. dla danego obiektu w min.: 55% w zakresie rocznym oraz średnio 80% w okresie maj – sierpień. W ramach szeroko zakrojonego monitoringu (największą dotychczas próbkę monitorowanych instalacji solarnych w Polsce), mierzone i analizowane są następujące wskaźniki: ilość ciepła pozyskane z kolektorów słonecznych, ilość ciepła pozyskanego ze źródła konwencjonalnego, wielkość energie elektrycznej zużywanej przez układ solarny, ilość zużywanej wody, temperaturę w pomieszczeniu oraz warunki pogodowe. Wyniki monitoringu potwierdzają, a nawet przewyższają założone na etapie projektu parametry.

13 maja 2015r. - II dzień Forum

Pierwsza sesja tematyczna otwierająca drugi dzień konferencji poświęcona była zagadnieniom dotyczącym wykorzystania odnawialnych źródeł energii w rolnictwie. Dr Katarzyna Michałowska-Knap, ekspert IEO, zaprezentowała analizy zużycia energii i ciepła na podstawie wyników pomiarów projektu OZERISE – Odnawialne źródła energii w gospodarstwach rolnych i mikrosieciach, realizowanego przez Instytut w ramach instrumentu współfinansowego z Life+ i NFOŚiGW. Jak podkreśliła w swojej prelekcji, dr. Michałowska-Knap, szeroki rozwój odnawialnych źródeł energii w Polsce nie jest możliwy bez wykorzystania potencjału jakim dysponują w tym zakresie obszary wiejskie. Polska wieś stanowi naturalne zaplecze do budowy mikro i małych instalacji odnawialnych źródeł energii. Udział kosztów energii w kosztach produkcji rolniczej w Polsce jest najwyższy w UE (dwuletnie wyższy niż średnia unijna), ale jednocześnie obszary wiejskie ze względu na swoją specyfikę są predysponowane do rozwoju rozproszonej energetyki odnawialnej. Potwierdzają to wyniki badań gospodarstw rolnych prowadzonych przez Instytut w ramach projektu OZERISE. Dzięki opomiarowaniu gospodarstw biorących udział w projekcie oraz dzięki symulacjom, wyciągnięto wniosek, iż najskuteczniejsze w rolnictwie są instalacje hybrydowe, opierające się równocześnie na różnych rodzajach mikroinstalacji OZE, wzajemnie się uzupełniających i o zbiorczym profilu produkcji jak najbardziej dopasowanym do wysoce zmiennego profilu zapotrzebowania na energię w gospodarstwach . Specyfika produkcji rolniczej jest taka, że same OZE bez możliwościmagazynowania energii na miejscu - nie pozwalają gospodarstwom na całkowite odcięcie się od sieci., Mogą jednak pokrywać około 50 proc. rocznego zapotrzebowania na energię. W analizach ekonomicznych tego typu inwestycji trzeba też uwzględniać koszty niedostarczenia energii z sieci (częsty przypadek w gospodarować rolnych) oraz utrudnienia z jakimi borykają się rolnicy z powodu zaniżonego napięcia w sieci.
VIII Forum Energetyki Prosumenckiej poruszyło również kwestie spółdzielni energetycznych i mikrosieci mających szczególne znaczenie dla mieszkańców wsi narażonych na problemy związane z zapewnieniem stałych dostaw odpowiedniej ilości i jakości energii. Tematykę tę rozwinął dyrektor niemieckiej Fundacji Euronatur – dr Lutz Ribe. Podkreślił on również rolę jaką społeczeństwo obywatelskie odgrywa, czy też mogłoby lub powinno odgrywać w zdecentralizowanym systemie produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Wyróżnił kluczowe czynniki aktywnego włączenia obywateli w system produkcji energii z OZE tj.: stabilność polityki, proste i przejrzyste procedury administracyjne, a także system wsparcia dostosowany do potrzeb rozwoju energetyki obywatelskiej.
Niewątpliwie najlepszym przykładem szerokiego udziału społeczeństwa w rozwoju rynku energetyki prosumenckiej są Niemcy, gdzie niemal połowa mocy wytwórczej znajduje się w rękach ponad tysiąca spółdzielni energetycznych, obywateli oraz rolników. Drogę do transformacji energetyki prowadzonej w znacznym stopniu przez obywateli przedstawił ekspert Ambasady Republiki federalnej Niemiec – Matthias Rehm. Podkreślił on, że transformacja sektora energetycznego w Niemczech była procesem wieloletnim, oddolnym, w ramach którego decyzje polityczne były wynikiem presji społecznej. W rezultacie w niemieckim prawie usunięto przeszkody biurokratyczne i rozwinięto dostęp do rynku nowych, mniejszych podmiotów, zapewniono odpowiedni poziom bezpieczeństwa inwestycji i umożliwiono szybszy niż przewidywano rozwój energetyki obywatelskiej.

Kolejne dwie prelekcje poświęcone były możliwościom finansowania inwestycji prosumenckich. Pani Maria Milewska, przedstawiciel Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, omówiła ścieżkę rozwoju programu Prosument- nowej linii dofinansowania z przeznaczeniem na zakup i montaż mikroinstalacji OZE. Jak zaznaczyła w swojej prelekcji, program prosument powstał z inicjatywy IEO i Związku Pracodawców Forum Energetyki Odnawialnej. W efekcie ponad rocznej współpracy z wieloma organizacjami sformułowano pierwsze w Polsce program finansujący mikroinstalacje OZE skierowany do gospodarstw domowych. Mimo, że program ruszył stosunkowo niedawno, Pani Maria Milewska poinformowała o możliwości zmian już od połowy roku. Program jest obecnie konsultowany i modyfikowany w celu dopasowania do ustawy o OZE oraz wykorzystania dwuletnich doświadczeń we wdrażaniu programu. IEO od samego początku programu, a na Forum różne organizacje branżowe i przedstawiciele firm, podkreślali zasadność zmiany w programie polegającą na umożliwieniu niezależnego wsparcia zakupu urządzeń produkujących ciepło i energię elektryczną (dotychczas urządzenia produkujące ciepło mogły być tylko dodatkiem). Zapowiedź zmian w programie zostały dobrze przyjęte przez uczestników Forum.
Pan Krzysztof Kołodziejak, z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, zaprezentował nowy program rozwoju obszarów wiejskich na lata 2014-2020 jako potencjalne źródło finansowania inwestycji prosumenckich. Program obejmuje wsparcie inwestycji na poziomie gospodarstwa rolnego i wynosi od 30-60% kosztów kwalifikowanych. Program nie przewiduje wsparcia dla gospodarstw domowych, co może utrudnić kwalifikowalność pełnych kosztów inwestycji prosumenckich realizowanych w gospodarstwach rolnych.

Ostatnie dwie sesje plenarne VIII Forum poświęcone były dyskusjom panelowym. Pierwszy panel dyskusyjny dotyczył kwestii opłacalności inwestycji prosumenckich. Debatę poprowadziła pani Ewa Podolska, dziennikarz TOK FM. Jako pierwsza, głos zabrała pani Anna Żyła, reprezentująca BOŚ Bank. Zwróciła ona uwagę, że masowy rozwój mikroinstalacji OZE oznacza konieczność wsparcia inwestycyjnego dla tego typu źródeł. Dotychczasowe doświadczenia BOŚ Banku pokazały, że element zachęty odgrywa znaczną rolę w rozwoju rynku prosumenckiego. Już samo wprowadzenie trójpaku energetycznego w 2013 roku skutkowało powstaniem pierwszych instalacji prosumenckich, których liczba wzrasta w kolejnych latach, wraz z pojawianiem się nowych możliwości finansowania tj. np. program Prosument. Kolejną, oryginalną możliwość wsparcia mikroinstalacji OZE, zaprezentował Wiceprezes WFOŚiGW w Opolu, pan Edward Gondecki. Przedstawił on założenia opolskiego programu Prosument, który stworzony został w oparciu o program NFOŚiGW, zawiera jednak wiele modyfikacji, czyniąc go bardziej elastycznym i przystępnym dla beneficjentów. Do podstawowych różnic w obu programach należy m.in. możliwość sfinansowania instalacji do produkcji ciepła i/lub energii elektrycznej, brak obowiązku łączenia dotacji z pożyczką (kredytem) oraz jednakowa wysokość dotacji przez cały okres trwania programu. Pan Jacek Chrzanowski, prezes WFOŚiGW w Szczecinie, zapewnił, że program Prosument , realizowany w Szczecinie, w oparciu o umowę z NFOŚiGW, okazał się wielkim sukcesem, pomimo początkowych niedoskonałości, które z czasem trwania programu będą niwelowane. Dowodem na powodzenie programu jest 350 zgłoszonych dotychczas projektów o równowartości 12 mln zł. Zupełnie inny model finasowania instalacji prosumenckich przedstawił natomiast pan Roland Python, dyrektor Biura Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy. Projekt realizowany przez Fundusz Szwajcarski zakładał dofinansowanie 70% kosztów instalacji systemów energii odnawialnej na budynkach użyteczności publicznej oraz domach prywatnych na terenie 20 gmin z województw podkarpackiego i małopolskiego. Mimo, że projekt skierowany był do osób znajdujących się w złej sytuacji materialnej, cieszył się ogromnym zainteresowaniem wśród lokalnych społeczności. Dowodzi to dużej gotowości do zainwestowania w źródła OZE, przy odpowiednim systemie zachęt inwestycyjnych.

Tematem drugiej debaty były kwestie związane z przyszłością energetyki prosumenckiej, po uchwaleniu ustawy o OZE. W dyskusji udział wzięli prof. Maciej Nowicki, poseł Artur Bramora, poseł Jacek Najder oraz prezes IEO, Grzegorz Wisniewski. Debatę poprowadził Paweł Sulik, redaktor TOK FM. W toku prowadzonych rozmów prelegenci przyznali, że energetyka prosumencka jest nieodwracalnym trendem rozwoju współczesnej energetyki. Przeobrażenia strukturalne, technologiczne, a także społeczne w tym obszarze będą się dokonywać również w Polsce, na przestrzeni nadchodzących lat. Grzegorz Wiśniewski zwrócił uwagę na fakt, iż źródła prosumenckie stanowią wskaźnik rozwoju cywilizacyjnego, innowacyjności i konkurencyjności gospodarki. Pod tym względem Polska, w dniu dzisiejszym, jest już 20 lat za Europą zachodnią. Tym bardziej niezbędna jest społeczna modernizacja kraju w kontekście energetyki obywatelskiej. Odnosząc się do często wyrażanych w debacie publicznej krótkoterminowych obaw dotyczących kosztów subsydiowania energetyki prosumenckiej, Profesor Nowicki zainicjował dyskusję na temat kosztów i cen energii. Podkreślił, rolę korzyści wynikających z uniknięcia importu oraz bezpieczeństwa energetycznego oraz kosztów zewnętrznych w tym miedzy innymi kosztów dla zdrowia, środowiska naturalnego obecnych i przyszłych pokoleń, które w przypadku OZE są bardzo niskie w porównaniu do konwencjonalnych źródeł energii. O pilnej potrzebie nadania wyraźnie priorytetowego charakteru wsparciu dla zdecentralizowanej produkcji energii z OZE mówił poseł Najder. Poseł Bramora z kolei zaapelował do zgromadzonych, by w procesie oddolnym, w ramach którego decyzje polityczne są wynikiem presji obywatelskiej, wpływali na posłów decydujących o ostatecznym kształcie ustawy o OZE. „Jesteśmy, czuwamy, patrzymy Wam na ręce” – tym zdaniem skonkludował swoją wypowiedź, autor poprawki prosumenckiej.

Podsumowując dwa dni konferencji Grzegorz Wisniewski zwrócił uwagę na konieczność kształtowania strategii politycznej dot. OZE w otwartej i przejrzystej debacie z udziałem obywateli. Wskazał na konieczność demokratycznego procesu kształtowania polityki i dalszej aktywności społeczeństwa obywatelskiego, na wszystkich poziomach, w monitorowaniu wdrażania przez rząd uchwalonych przepisów prosumenckich. Odniósł się do zapowiadanej przez resort gospodarki nowelizacji ustawy o OZE, w której nie należy dopuścić do „zepsucia” przepisów. Tak aby systematycznie w pełni realizowany był plan budowy, w systemie wsparcia taryfami FiT, ponad 200 tys. instalacji prosumenckich i uzyskania minimum 800 MW mocy zainstalowanej.